بررسی تقسیمات کشوری و عوامل مؤثر بر آن در دوره قاجار تا پایان حکومت ناصری (1313ق.-1210).

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور - ایران

2 استادیار گروه تاریخ داشگاه پیام نور - ایران

10.22034/skh.2023.16435.1430

چکیده

تقسیم بندی کشوری که در راستای اداره بهتر امور حکومت ها ایجاد می شد؛ در ایران از سابقه طولانی برخوردار است. در دوره قاجار نیز برای نظارت بهتر بر امور کشور این تقسیمات وجود داشت؛ ملاک تقسیمات در تمام دوران قاجار یکسان نبود. عواملی چند در این تقسیمات مؤثر بود. این مقاله برآن که با روش کتابخانه ای و نگارش توصیفی- تحلیلی به واکاوی چگونگی تغییرات در تقسیمات کشوری و عوامل مؤثر بر آن در دوره قاجار از ابتدا تا پایان دوره ناصری بپردازد. هدف این پژوهش ترسیم تقسیمات کشوری دوره قاجار و تغییر و تحولات آن در این دوره از ابتدا تا پایان دوره ناصرالدین شاه است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که در تقسیم بندی ایالات و ولایات در دوره قاجار گذشته از وامداری از حکومتهای پیشین، عوامل داخلی شامل عوامل طبیعی, انسانی همچنین نظر حکومت مرکزی و میزان وابستگی حکام به شاه و دربار و عوامل خارجی مانند حملات خارجی ، قراردادهای تحمیلی دول بیگانه موجب تغییرات مهمی در تقسیمات کشور ی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation in country divisions and effective factors on them in Qajar (1210-1313 A.H)

نویسندگان [English]

  • fatemeh ghalavand 1
  • zahra ghalavand 2
1 Assistant professor of history department of payame noor university--Iran
2 : Assistant professor of history department of payame noor university
چکیده [English]

Iran in the qajar period was divided into several states and provinces. criterion for these divisions were not fixed throughout the Qajar era. Various human and natural factors and the opinion of the central government were effective on changing in divisions. This article intends to use the descriptive – analytical method in the field of library studies answer the questions " what changes took place in the divisions of the country in from the beginning of the qajar dynasty to the end of Naseri period and what were the most influential factors in these divisions. Research results show these divisions have been constantly changed. in fact, in addition to borrowing characteristics derived from previous government, internal and external factors such as the attacks of foreign countries and their imposed contracts caused important changes in the country 's divisions in this period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • country divisions. Qajar states. Qajar Provinces
  • Qajarization policy of the rulers

مراجع

  1. منابع

    الف. کتاب‌ها

    1. آرنوا، م. ر؛ اشرافیان، و، ک، ز (2536)، دولت نادرشاه افشار، ترجمه حمید امین، تهران، انتشارات دانشگاهی، چاپ دوم.
    2. آشتیانی، عباس اقبال و جهان‌گیر میرزا (1384)، تاریخ نو، به اهتمام عباس اقبال، تهران، نشر علم، چاپ اول.
    3. آل داوود، سید علی (1377)، دو سفرنامه از جنوب در سال‌های (1256 - 1307 ه ق)، به تصحیح و تنظیم سید علی آل داوود، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم.
    4. ابن بلخی (1385)، فارس‌نامه، تصحیح گای لسترینج و رینولد آلن نیکسون، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول.
    5. استر آبادی ،میرزا مهدی خان (1390)، جهان‌گشای نادری، تصحیح میترا مهرآبادی‌، تهران، انتشارات دنیای کتاب، چاپ دوم.
    6. منشی، اسکندر بیک (1377)، عالم آرای عباسی، ویراستار محمد اسماعیل رضوانی، تهران، انتشارات دنیای کتاب، چاپ اول.
    7. اعتضاد السلطنه، علی‌نقی میرزا (1370)، اکسیر التواریخ (تاریخ قاجاریه از آغاز تا سال 1259 ق)، به‌کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، انتشارات ویسمن، چاپ اول.
    8. اعتماد السلطنه، محمد حسن خان (1350)، روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه، با مقدمه ایرج افشار، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
    9. __________________ (1363)، المآثر و الآثار، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ دوم.
    10. __________________ (1364)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح اسماعیل رضوانی، تهران، انتشارات دنیای کتاب، چاپ اول.
    11. __________________ (1367)، مراه البلدان، با تصحیحات و حواشی و فهارس به‌کوشش عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
    12. افضل الملک، غلام‌حسن (1361)، افضل التواریخ، تصحیح منصوره اتحادیه و سیروس سعدونیان، تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ اول.
    13. افشار، میرزا مصطفی (1349)، سفرنامه خسرو میرزا (به پطرزبورغ و تاریخ زندگی عباس میرزا نایب السلطنه)، به‌کوشش محمد گلبن، تهران، نشر کتاب‌خانه مستوفی، چاپ اول.
    14. امین الدوله، علی خان (1355)، خاطرات سیاسی امین الدوله، به‌کوشش حافظ فرمان‌فرماییان، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم.
    15. برن، رهر )1383)، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
    16. بنی عباسیان بستکی، محمد اعظم (1339)، تاریخ جهان‌گیریه وبنی عباسیان بستک، به‌کوشش عباس انجم، تهران، بی‌نا، چاپ اول.
    17. ییت، چارلز ادوارد (1365)، سفرنامه خراسان و سیستان، شرح سفر کلنل ییت به ایران و افغانستان، ترجمه قدرت‌الله روشنی و مهرداد رهبری، تهران، انتشارات یزدان، چاپ اول.
    18. پولاک یاکوب، ادوارد (1368)، ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاوس جهان‌داری، تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
    19. خاوری شیرازی، میرزا فضل‌الله (1381)، تاریخ ذوالقرنین (سرگذشت فتح‌علی شاه)، تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر، تهران، انتشارات اهل قلم، چاپ اول.
    20. حسینی فسایی، حسین (1382)، فارس‌نامه ناصری، ویراستار منصور رستگار فسایی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم.
    21. دروویل، گاسپار (1370)، سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، تهران، انتشارات شباویز، چاپ چهارم.
    22. دنبلی، عبدالرزاق بیگ بن نجف‌قلی (1383)ماثر السلطانیه (تاریخ جنگ‌های اول روس و ایران)، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول.
    23. راولینسون، هنری کریزک (1362)، سفرنامه راولینسون، (گذر از ذهاب به خراسان،، ترجمه اسکندر امان الهی بهاروند، تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول.
    24. ساروی، فتح‌الله (1371)، تاریخ محمدی (احسن التواریخ(، به اهتمام غلامرضا مجد طباطبایی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
    25. سانسون، نیکلا (1346) وضع کشور شاهنشاهی ایران در دوره‌ی شاه سلیمان صفوی، ترجمه تقی تفضلی، تهران، انتشارات ابن سینا، چاپ اول.
    26. سپهر، محمد تقی (1377)، ناسخ التواریخ تاریخ قاجاریه: از آغاز تا پایان سلطنت فتح‌علی شاه، به‌کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول.
    27. عضد الدوله (1359)، تاریخ عضدی، به‌کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم.
    28. فریزر، جیمز بیلی (1364 )، سفرنامه فریزر، ترجمه دکتر منوچهر امیری، تهران، انتشارات طوس، چاپ اول.
    29. فراستی، رضا (1372)، فرمان‌ها و رقم‌های دوره قاجار، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
    30. قاسمی‌، سید فرید (1389)، چکیده و متن کامل سا‌ل‌نامه‌های ایران 1312 - 1290(1389 - 1389)، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ اول.
    31. قایم مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم (1336)، منشآت قائم مقام، تصحیح محمد عباسی، تهران، انتشارات شرق، چاپ اول.
    32. کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلام‌علی وحید مازندرانی، تهران، ترجمه و نشر کتب، چاپ پنجم.
    33. کنت دوسرسی (1362) ایران در (1839 - 1840)، ترجمه احسان اشراقی، تهران، مرکز دانشگاهی، چاپ اول.
    34. گرمرودی، میرزا عبدالفتاح (1370)، روزنامه موسوم به چهار فصل، به‌کوشش فتح‌الله فتاحی، تهران، انتشارات مستوفی، چاپ دوم.
    35. محمود میرزا قاجار (1390)، عهد حسام (سفرنامه لرستان و خوزستان، سال 1245 ق)، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، موسسه و مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
    36. مافی، نظام السلطنه (1362)، خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظام السلطنه مافی، به‌کوشش سیروس سعدونیان، منصوره اتحادیه و حمید رام پیشه، تهران، نشر تاریخ ایران، چاپ دوم.
    37. مجلس شورای ملی، مجموعه مصوبات مجلس شورای ملی در چهار دوره تقنینیه (1309)، تهران، انتشارات مجلس شورای ملی، چاپ اول.
    38. مردوخ کردستانی، محمد (1379 )، تاریخ کردستان، تهران، انتشارات کارنگ، چاپ اول.
    39. مریوانی، محمد (1382)، بیجار درگذر زمان، تهران، نشر نیک پندار، چاپ اول.
    40. مروی، محمدکاظم (1364)، عالم آرای نادری، تصحیح و ویراستاری محمد امین ریاحی، تهران، انتشارات نقش جهان، چاپ اول.
    41. میرزا سمیعا، محمد سمیع (1378)، تذکره الملوک، ترجمه مسعود رجب‌نیا، به‌کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم.
    42. نادر میرزا قاجار (1377)، تاریخ و جغرافیای دار السلطنه تبریز، غلامرضا مجد طباطبایی، تبریز، انتشارات ستوده.
    43. ناصرالدین شاه (1387)، سفرنامه عراق عجم: به انضمام تاریخ و جغرافیای راه عراق عجم، به‌کوشش میر هاشم محدث و حامد نیری عدل، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول.
    44. وزیری کرمانی، احمد علی خان (1370)، تاریخ کرمان، به تصحیح و تحشیه محمد ابراهیم پاریزی، تهران، انتشارات علمی، چاپ چهارم.
    45. واتسن، رابرت کرنت (2536)، تاریخ ایران دوره قاجاریه، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول.
    46. وفا زواره‌ای، محمد علی (1385)، تذکره مآثرالباقریه، به‌کوشش حسین مسجدی، اصفهان، انتشارات سازمان فرهنگی- تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول.
    47. وقایع نگار کردستانی، علی اکبر (1380)، جغرافیا و تاریخ کردستان: حدیقه ناصریه و مرآت الظفر، به تصحیح و ویراستاری محمد رئوف توکلی، تهران، انتشارت توکلی، چاپ دوم.
    48. نصیری، محمدرضا (1368)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (قاجاریه)، تهران، انتشارات کیهان، چاپ اول.
    49. هالینگبری، ویلیام (1363) روزنامه سفر هیات سرجان ملکم، ترجمه امیر هوشنگ امینی، تهران، انتشارات کتابسرا، چاپ اول.
    50. هدایت، رضا قلی خان بن محمد هادی (1380 )، روضه الصفای ناصری، تصحیح جمشید کیان‌فر، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول.
    51. _____________________ (1373)، فهرس التواریخ، به‌کوشش عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث، تهران، پژوهش‌گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول.
    52. هرودوت (1384)، تاریخ هرودوت، ترجمه هادی هدایتی، تهران، موسسه چاپ و انتشارت دانشگاه تهران، چاپ دوم.

    ب. مجلات

    1. باستانی‌راد، حسن (1389)، «واژه شناسی تاریخی استان در ایران»، فصل‌نامه تاریخ ایران، پاییز، شماره 5/66، صص 26 – 1.
    2. بهرامی، روح‌الله؛ مظفری، پرستو (1389)، «روابط حکام اردلان و امارت بابان و مناسبات ایران و امپراتوری عثمانی در عهد قاجار (1212 – 1262)، فصل‌نامه تاریخ روابط خارجی، زمستان، شماره 12، (پیاپی 45)، صص 24 – 1.
    3. پیری، محمد (1394)، «چالش‌های پادشاهان قاجار با حکمرانان محلی بلوچستان (1212 - 1264)»، فصل‌نامه تاریخ‌های محلی ایران، شماره 6، بهار و تابستان، صص 23 – 5.
    4. خسرو بیگی، هوشنگ؛ قنبری مله، زهرا (1389)، «اوضاع اجتماعی و اقتصادی سمنان در اوایل عصر قاجار، تا سال 1310 ق»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، پاییز و زمستان، شماره 1، صص 41 – 19.
    5. شیخ نوری، محمد امیر (1385)، «دیپلماسی امیر کبیر در ارزنه الروم»، نشریه زمانه، آبان ماه، شماره 50، صص 49 – 43.
    6. متولی حقیقی، یوسف (1379)، «رویارویی زمان شاه افغان با نخستین فرمان‌روایان قاجار»، مشکوه، بهار، شماره 66، صص 60 – 48.

    ج. مآخذ و تحقیقات جدید

    1. آدمیت، فریدون و هما ناطق (1356)، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
    2. شعبانی، رضا (1377)، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، تهران، نشر قومس، چاپ دوم.
    3. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1383)، تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم (1500 – 1945)، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ نهم.

    د. ساکما: اسناد و کتاب‌خانه ملی

    1. شناسه 296/ 16198، تشکیل ایالات و ولایات و دستورالعمل حکام، ماده 2 و 3

     

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار