تجلی تاریخی حضرت جعفر بن ابی طالب (ع) در شعر کهن فارسی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ تمدن اسلامی جامعه المصطفی العالمیه

10.22034/skh.2024.19694.1570

چکیده

جعفر بن ابیطالب (ع) از چهره های شاخص اسلامی است که در فرهنگ فارسی جایگاه رفیعی دارد. شرح هجرت حضرت جعفر (ع) به حبشه و داستان رویارویی ایشان با فرستادگان مشرکین مکه در مقابل نجاشی، حماسه ها و رشادت های او و داستان شهادت منحصر بفرد ایشان در گونه‌های مختلفی همچون مدح، اشعار اسطوره ای و حماسی، اشعار عرفانی، تاریخی و مراثی آمده است. قدیمی ترین اشعار فارسی درباره حضرت جعفر بیانگر سلحشوری و ازجان گذشتگی ایشان در راه خدا است و متأخرترین اشعار جنبه مرثیه و عزاداری دارد. به نظر می‌رسد منوچهری دامغانی، ابوحنیفه اسکافی و ناصرخسرو اولین شاعرانی باشند که ابیاتشان در مورد جعفر بن ابیطالب برجای مانده است؛ بخش اعظم اشعار فارسی درباره حضرت جعفر علیه السلام ارائه کننده تفسیر عرفانی از حوادث شهادت ایشان می باشد، در این پژوهش از بین ده ها شعر از شاعران کهن پارسی گوی فقط اشعاری مورد بررسی قرار گرفت که اشاره به واقعه ای تاریخی داشته و روایتی تاریخی درباره آن واقعه موجود باشد. مباهات به خویشاوندی ایشان، داستان هجرت به حبشه، سرایش شعر توسط ایشان، دلیری و جنگاوری ایشان، قطع دستان و اعطای بال های بهشتی به ایشان از جمله مواردی است که شاعران فارسی به آنها پرداخته اند و این اشعار اشاره به روایتی تاریخی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The historical manifestation of Hazrat Jafar bin Abi Talib (AS) in ancient Persian poetry

نویسنده [English]

  • Sayed Mahdi Hashemi
PhD student of Islamic Civilization History of Al-Mustafa Al-Alamiya Society
چکیده [English]

Jafar bin Abi Talib (a.s.) is one of the important figures of Islam, who has a high position in Persian culture. The description of the migration of Hazrat Jafar (pbuh) to Abyssinia and the story of his encounter with the emissaries of the polytheists of Mecca against Najashi, his epics and bravery and the story of his unique martyrdom in various genres such as praise, mythological and epic poems, mystical, historical and Marathi has arrived. The oldest Persian poems about Hazrat Jafar express his bravery and sacrifice in the path of God, and the latest poems have an elegiac and mourning aspect. It seems that Manouchehri Damghani, Abu Hanifah Skafi and Nasser Khosrow are the first poets whose verses about Jafar bin Abi Talib have survived. Most of the Persian poems about Hazrat Jafar (peace be upon him) present a mystical interpretation of the events of his martyrdom. In this research, among dozens of poems by ancient Persian poets, only poems that refer to a historical event and a historical narrative about That event is available. Boasting of his kinship, the story of his migration to Abyssinia, his writing of poetry, his bravery and fighting, cutting off his hands and giving him heavenly wings are among the things that Persian poets have addressed and these poems refer to a historical narrative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jafar bin Abi Talib
  • ancient Persian poetry
  • historical manifestation
  • Persian poets
  1. منابع

    • قرآن کریم

    کتب

    1. ابن اثیر علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر-داربیروت، ۱۹۶۵م
    2. ابن اسحاق السیر والمغازی، تحقیق سهیل زکار، دارالفکر، بیروت، الطبة الاولی 1398 ه
    3. ابن الأثیر عزالدین ، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، دار الکتب العلمیة، الطبعة الأولى، 1415 ق
    4. ابن شهر آشوب محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب، تصحیح آشتیانی، محمدحسین و رسولی، هاشم؛ علامه، قم، 1379
    5. ابن کثیر ابوالفداء ابن کثیر اﻟﺪمشقی، اﻟﻄﺒﻌﺔاﻻولی۱۴۰۸ھ-۱۹۸۸ م، دار اﻟﺮﯾﺎن ﻟﻠﺘﺮاث
    6. ابن هشام السیرة النبویة، عبد الملک بن هشام، دار المعرفة، بیروت،1355 ق
    7. ابومخنف الازدی مقتل الحسین، حسین الغفاری، مکتبة العلمیة، قم، 1398ق
    8. ادیب الممالک فراهانی میرزا اصغر، دیوان اشعار، مطبعه ارمغان، 1312
    9. ادیب صابر دیوان اشعار، مصحح علی قویم، کتاب فروشی خاور، تهران 1331
    10. الواقدی ابوعبدالله محمد بن عمر، کتاب المغازی للواقدی ، تحقیق مارسدن جونز، مکتب الاعلام الاسلام، 1414 ق
    11. الهامی کرمانشاهی، احمد، انسانی، علی، شاهد نامه (چهار خیابان باغ فردوس)، سازمان تبلیغات اسلامی. شرکت چاپ و نشر بین الملل – تهران، 1394
    12. اصفهانی ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۵ق
    13. امیر معزی نیشابوری محمد بن عبدالملک ، کلیات دیوان امیر معزی نیشابوری به اهتمام محمدرضا قنبری، زوار، تهران، 1385
    14. امین عاملی سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، ۱۴۲۱ق
    15. بیهقی ابوالفضل، تاریخ بیهقی، به تصحیح دکتر علی اکبر فیاض، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم، شهریور ۲۵۳۶
    16. دیوان خواجوی کرمانی، به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، انتشارات محمودی، تهران، 1336
    17. ربیع، علی نامه منظومه ای کهن، تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی،میراث مکتوب، 1390
    18. سنایی مجدود بن آدم، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح محمدتقی مدرس‌رضوی، چاپخانه سپهر، تهران، 1329
    19. سنایی ابوالمجد مجدود بن آدم، دیوان حکیم سنایی غزنوی بر اساس مهتبرترین نسخه ها، مقدمه بدیع الزمان فروزانفر به اهتمام پرویز بابایی، نشر آزادمهر، تهران، 1381
    20. سید رضی، نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، نشر هجرت، قم، چاپ اول،1414 قمری
    21. سیدنژاد سیدرضی؛ ، اسوه های جاویدان: سیری در زندگانی اصحاب وفادار پیامبر اکرم(ص)، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، 1389
    22. شوشتری محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۴ق
    23. صامت بروجردی محمد باقر، کلیات دوازده جلدی دیوان صامت بروجردی، انتشارات اسلامیه، تهران، 1348
    24. طبرسى احمد بن على‌، الإحتجاج على أهل اللجاج، خرسان، محمد باقر، نشر مرتضی، مشهد، چاپ اول‌، 1403 ق
    25. الطبری أبى جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم والملوک، الجزء الثانی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1403 ق
    26. عطار نیشابوری فریدالدین، دیوان عطار، به اهتمام تقی تفضلی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ پنجم، 1368
    27. عطار نیشابوری فریدالدین، مصیبت نامه، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، تهران، 1385
    28. قوامی رازی بدرالدین، دیوان شرف الشعراء بدرالدین قوامی رازی ، تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی، چاپخانه سپهر، تهران، 1334
    29. کمال الدین اسماعیل اصفهانی ابوالفضل، دیوان خلاق المعانی ابوالفضل کمال الدین اسماعیل اصفهانی، به کوشش دکتر حسین بحرالعلومی، انتشارات کتابفروشی دهخدا، تهران، 1348
    30. مجلسی محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار( ع) ، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، 1403ق
    31. مغربی نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‏، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۴ق
    32. مفید محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، قم ، 1413 ق
    33. مقدم کاظم، داستان عارفان، منتخب مصابیح القلوب حسن بن حسین واعظ بیهقى، انتشارات حافظ نوین، تهران، 1379
    34. منوچهری ابوالنجم احمد، گزیده اشعار منوچهری دامغانی شادی ها وتصویرها ، دبیرسیاقی سید محمد، انتشارات سخن، تهران، 1373
    35. مولانا جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، به تصحیح عبدالکریم سروش، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1375
    36. ناصرخسرو قبادیانی، دیوان اشعار ، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، تهران 1357،
    37. وفایی شوشتری ملا فتح الله بن حسن، دیوان اشعار، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، چاپ سنگی، ۱۳۱۰ق

    مقالات:

    1. هاشمی مهدی، تجلی حضرت حمزه در شعر کهن فارسی، مطالعات تاریخی جهان اسلام ،1400 - دوره : 9 - شماره : 20
    2. اختر محمدسلیم، ابوحنیفه اسکافی، یغما، سال سی و یکم مرداد 1357 شماره 5 (پیاپی 359)