دانشمندان شرق جهان اسلامی و رویکرد آنان به شناخت زمین و عوارض آن (قرن 5-4ه.ق)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 گروه الهیات و معارف اسلامی(گرایش تاریخ و تمدن ملل اسلامی)،واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 گروه مهندسی نفت، معدن و زمین شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

10.22034/skh.2024.18641.1520

چکیده

شناخت زمین و عوارض آن‌ یکی از مسائلی است که از دیرباز فکر بشر را به خود معطوف نمود و در پی آن بشر اندیشه‌ی شناسایی ناشناخته‌های این کره خاکی را دنبال ‌کرد. اندیشمندان و علمای ملل کهن به ارائه برخی نظریات و شناخت مفاهیم در این حوزه پرداختند. ظهور اسلام در عربستان و گسترش، توسعه ی قلمرو حکومت اسلامی در شرق جهان اسلام موجب شد تا دانشمندان مسلمان بادانش، فرهنگ و تمدن مناطق مفتوحه آشنا گردند . مسلمانان با دسترسی به منابع عظیم علمی آنان به مباحث جدیدی دست یافتند و با شناخت تألیفات آنان در علوم مختلف و بازدید از مراکز فرهنگی در این سرزمین‌ها برای نخستین بار با مفاهیم و اصطلاحاتی در مورد شناخت زمین و عوارض آن آشنا گردیدند. مطالعه و بررسی اندیشه‌ها و نظریات علمی داشمندان و علمای ملل کهن در باب شناخت زمین و عوارض آن انقلابی در تفکر اندیشمندان مسلمانان پدید آورد و در پی آن دست به نگارش آثار مکتوبی در این عرصه زدند.مسلمانان در قرون مختلف از زمان آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات اسلامی به کنکاش و بررسی در این حوزه علمی پرداختند و در هر قرنی قدم های برای علمی نمودن این عرصه برداشتند . این پژوهش درصدد پاسخ بدین پرسش می‌باشد که دانشمندان مسلمان چه تألیفاتی را در زمینه‌ی شناخت زمین و عوارض آن در قرون 4-5 هجری قمری پدید آوردند و چه مباحثی در اینگونه تألیفات مطرح گردید؟ به نظر می رسد که دانشمندان اسلامی با شناخت و آشنایی با مباحثی در عرصه‌ی شناخت زمین و مباحث آن دست به تألیف آثاری مختلفی چون کانی‌شناسی، آب‌شناسی، دائره‌المعارف‌ها و متون جغرافیایی زدند، علاوه بر تألیف آثار ارزشمند در عرصه شناخت زمین آنان به تصحیح و تکامل مباحث و نظریات علمی ملل کهن در شناخت زمین و عوارض آن در این دوره پرداختند . روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Scientists of the East of the Islamic World and Their Approach to Understanding the Earth and Its Features (5th-4th Century AH)

نویسندگان [English]

  • Bibi Mansoura Raeese Al-Sadati 1
  • Shahrbano Delbari 2
  • Mohsen Allameh 3
1 PhD student of History and Civilization of Islamic Nations, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Studies (History and Civilization of Islamic Nations), Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Department of Petroleum Engineering, Mining and Geology, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Understanding the earth and its features is one of the issues that has long attracted human thought, and as a result, humanity pursued the idea of ​​identifying the unknowns of this planet. Thinkers and scholars of ancient nations presented some theories and concepts in this field. The emergence of Islam in Arabia and the expansion and development of the Islamic state in the east of the Islamic world led Muslim scientists to become familiar with the knowledge, culture, and civilization of the open regions. Muslims gained access to their vast scientific resources and gained new insights, and by learning about their writings in various sciences and visiting cultural centers in these lands, they became familiar with concepts and terms about understanding the earth and its features for the first time. The study and investigation of the scientific ideas and theories of ancient scholars and scholars on the knowledge of the earth and its effects created a revolution in the thinking of Muslim scholars, and as a result, they began to write written works in this field. Muslims in different centuries have been exploring and investigating this scientific field since they became familiar with Islamic concepts and terms, and in each century they took steps to make this field scientific. This research seeks to answer the question of what works did Muslim scientists create in the field of knowledge of the earth and its effects in the 4th-5th centuries AH, and what topics were raised in such works? It seems that Islamic scientists, by recognizing and being familiar with topics in the field of knowledge of the earth and its effects, began to write various works such as mineralogy, hydrology, encyclopedias, and geographical texts. In addition to writing valuable works in the field of knowledge of the earth, they corrected and developed the scientific discussions and theories of ancient nations on the knowledge of the earth and its effects during this period. The method of this research is descriptive-analytical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge of the Earth
  • Written Heritage
  • East of the Islamic World
  • 4th-5th Century AH
  • Islamic Scholars
  • ابن سینا، ابوعلى حسین بن عبداالله ، طبیعیات- دانشنامه علایی، با مقدمه و حواشی و تصحیح سید محمد مشکوه، نشر دانشگاه بوعلی سینا، 1383، همدان، چاپ دوم.
  • -----------------، الشفا الطبیعیات، به تحقیق سعید زائد، نشر مرعشی نجفی،1404ق، قم، چاپ دوم
  • -----------------، رساله فی الاکسیر، به تصحیحاحمد آتش، استانبول، 1950م، بیجا.
  • ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد، تحدید نهایات الأماکن لتصحیح مسافات المساکن، ترجمه احمد آرام، دانشگاه تهران. 1352، تهران.
  • --------------- الجماهر فی الجواهر، تصحیح و تنظیم : یوسف هادی، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1374، تهران.
  • ابی الخیر رازی، شهمردان، نزهت نامه، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای ملی، شماره قفسه 6856،شماره ثبت کتاب 87269،
  • ----------------، نزهت نامه علایی، تصحیح فرهنگ جهانپور. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362، تهران.
  • اخوان الصفا، رسائل؛ نسخه برگردان دستنویس 2130 ،میراث مکتوب،1396، تهران.
  • بینام ، نزهتنامه علائی.کتاب ماه علوم و فنون، ش133، 1389.
  • تشنر، فرانتس گوستاو؛ مقبول، احمد، تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامى، بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1375، تهران.
  • جهانپور، فرهنگ، نزهتنامه علائی: اثر شهمردان ابن ابی الخیررازی ، ایران نامه، سال اول ، 1363، ص8-594.
  • الحاسب الکرجی، ابوبکرمحمد بن الحسن، استخراج آبهای پنهانی، ترجمه حسین خدیو جم، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1345، تهران.
  • حتی، فلیپ ، تاریخ عرب، ترجمه محمد سعیدی، زوار، بی تا، تهران.
  • رحیمی،غلامحسین،(1388)، ترازهای کرجی، تاریخ علم، 1388، شماره 7.
  • روزنتال، فرانتس ،(1365)، تاریخ تاریخنگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1365، مشهد.
  • سارتن،جرج ،تاریخ علم، ترجمه احمدآرام، امیرکبیر، 1357، تهران.
  • سهراب، عجائب الأقالیم السبعة إلى نهایة العمارة ، پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی،1373، تهران.
  • ضیف، شوقی، العصر العباسی الاول، دارالمعارف بمصر،بی تا، قاهره.
  • کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ،(1384)، تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلام، مترجم ابوالفاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1384، تهران.
  • گوبلو، هانری، قنات، فنی برای دستیابی به آب، ترجمه‌ی ابوالحسن سرو قد مقدم، نشر آستان قدس رضوی، 1371،مشهد.
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، مترجم ابوالقاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1388، تهران.
  • ---------------، التنبیه و الاشراف،ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، 1378، تهران.
  • مولف نامعلوم، حدود العالم من المشرق الی المغرب، بکوشش منوچهر ستوده، کتابخانه طهوری، 1362، تهران.
  • نادری، نگار ،« زلزله »، دانشنامة جهان اسلام،1395، تهران.
  • نصر، سید حسین، سه حکیم مسلمان، ترجمه آرام احمد، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1371، تهران.
  • ------------، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، خوارزمی، 1378، تهران.

 

 

 

  • Gutas, Dimitri. Avicenna and the Aristotelian Tradition: Introduction to Reading Avicenna’s Philosophical Works. Leiden: Brill, 2014, second revised edition.(،p 118.
  • Darmani NA: Avicenna- The prince of physicians and a giant in pharmacology. The journal of Islamic medical association of North America, 1995; 26: 78-81
  • Rosenfeld, B. A.; Ihsanoglu E. (2003). Mathematicians, Astronomers and other Scholars of Islamic Civilization and Their Works (7th-19thc.). IRCICA.