بازشناسی نام و مفهوم ایران در متون ادبی عصر صفوی؛ مطالعة موردی دیوان صائب تبریزی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشگاه شیراز ، شیراز، ایران

2 دانشجوی دکتری ایران دوران اسلامی دانشگاه شیراز

10.22034/skh.2024.18299.1509

چکیده

عصر صفوی یکی از مهمترین ادوار تاریخی ایران به شمار میرود؛ چرا که صفویان پس از گذشت قرنها توانستند ایران را از زیر لوای حکومت بیگانگان خارج و وحدت ملی را در این سرزمین برقرار کنند. تأسیس دولتی ملی، متمرکز، مستقل و فراگیر در کنار رسمیت یافتن مذهب تشیع، به تقویت و رشد فرهنگ عمومی مشترک انجامید و موجب بازآفرینی نام، مفهوم و هویت ایرانی گردید. نیک میدانیم که هیچ ملتی بینیاز از دانستن گذشتة تاریخی و هویت خویش نیست و ادبیات گستردهترین افقی است که در لابهلای گزارشهای آن میتوان عناصر و مؤلفههای اصلی هویت هر قوم و ملت را بازشناخت. پژوهش حاضر به منظور بازشناسی نام، مفهوم و هویت ایرانی و عناصر و مؤلفههای آن در دیوان اشعار صائب تبریزی صورت گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که دیوان اشعار صائب سرشار از مضامین و مفاهیم ایران و هویت ملی ایرانی است به گونهای که شاید بتوان ادعا کرد اشعار صائب آیینة تمام نمای جامعة ایران عصر صفوی محسوب میشود. صائب با بیانی بلیغ و فصیح توانسته ایران و مفهوم ایران یا به عبارتی دیگر مؤلفههای هویت ملی ایرانی را که در واقع معماری جامعة ایرانی-اسلامی عصر صفوی است را بنمایاند. صائب به عنوان ادیبی میهن پرست همواره بر هویت ایرانی و ملی خود وفادار مانده است. ایران گرایی، عشق به ایران و آرزوی دیدار وطن از اندیشههای صائب بوده است. پژوهش حاضر به صورت موردی و با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی تاریخی و بهرهگیری از ابزار کتابخانهای و منابع و مآخذ مکتوب صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reexamining the Name and Concept of Iran in the Literary Texts of the Safavid Era: A Case Study of Saeb Tabrizi’s Divan

نویسندگان [English]

  • Hamid Hajianpour 1
  • Abdulmajid Abiar 2
1 (Corresponding Author) Department of History, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Ph.D. Student in Islamic Iranian History, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

The Safavid era is considered one of the most significant periods in Iranian history, as the Safavids, after centuries, succeeded in freeing Iran from foreign domination and establishing national unity. The establishment of a centralized, independent, and comprehensive state, alongside the formal recognition of Shiʿism, strengthened cultural cohesion and contributed to the revival of Iranian identity. Literature provides the broadest lens through which the essential elements and components of a nation’s identity can be discerned. This study aims to identify the name, concept, and Iranian identity, along with its elements and components, in the Divan of Saeb Tabrizi. The findings indicate that Saeb’s poetry is rich with themes and concepts of Iran and Iranian national identity, to the extent that his works can be considered a mirror of Iranian society during the Safavid era. Through eloquent and fluent expression, Saeb was able to reflect Iran and the concept of Iran—or, in other words, the components of Iranian national identity—which essentially constitute the structure of the Iranian–Islamic society of the Safavid period. This study employs a case study approach with a descriptive–analytical method, using a historical perspective and relying on library-based sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Iranian Nationalism
  • Iranian Identity
  • Safavid Era
  • Saeb Tabrizi

مراجع

احمدی، حمید، (1390). بنیادهای هویت ملی ایرانی چارچوب نظری هویت ملی شهروند محور. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
اشرف، احمد، (1395). هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی. تهران: نشر نی.
آقاجری، هاشم؛ فضلی نژاد، احمد، (1388). «بازیابی مفهوم ایران زمین در آثار و آراء حمدالله مستوفی قزوینی»، فصلنامه علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا،شماره 1 پیاپی 76، سال نوزدهم،دوره جدید، ص 1-27.
آموزگار، ژاله، (1375). تاریخ اساطیری ایران. سمت.
بهرام نژاد، محسن، (1397). تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دورة صفویه با تأکید بر هویت فرهنگی. تهران: سمت.
پُور داوُد، ابراهیم، (1377). یشت­ها. جلد دوم، تهران: اساطیر.
ترکمان، اسکندر بیگ منشی، ( بی تا ).تاریخ عالم آرای عباسی. اصفهان: کتابفروشی تأیید.
جعفریان، رسول، (1398). صفویه در عرصة دین، فرهنگ و سیاست. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جلیلیان، شهرام، (1391). «ایران گرایی در اخبار الطوال ابوحنیفة دینوری»، پژوهش نامة تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره دوم، سال اول، ص25-42.
دادبه، اصغر، (1382). « ناصر خسرو و حکایت ایران گرایی»، نامه پارسی، شماره دوم، سال هشتم، ص 105-114.
دانش پژوهان، منوچهر، (1400). بازکاوی مؤلفه­های هویت ملی در شاهنامة فردوسی. تهران: انتشارات اطلاعات.
جنابدی، میرزا بیگ، (1378). روضه الصفویه. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
رستگار فسایی، منصور؛ اثنی عشری، اطلس، (1384). « هویت ایرانی در ادب فارسی تا حمله مغول»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره اول پیاپی 42، دوره بیست و دوم، ص 69-80.
رضا، فضل الله، (1386).پژوهشی در اندیشه­های فردوسی.تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سیوری، راجر، (1378). ایران عصر صفوی. تهران: نشر مرکز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1352). «تلقی قدما از وطن»، الفبا، شماره دوم.
شریعتی، علی، (1398). بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی. سپیده باوران.
شعبانی، رضا، (1394). ایرانیان و هویت ملی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شمشیری، بابک، (1387). درآمدی بر هویت ملّی. تهران: انتشارات سخن.
نوایی، عبدالحسین؛ غفاری فرد، عباسقلی، (1381). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سمت.
صفا، ذبیح الله، (1389). تاریخ ادبیات ایران. تهران: فردوس.
صائب، محمد علی، (1370). دیوان صائب تبریزی جلد اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 -------------، (1371). دیوان صائب تبریزی جلد دوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
   -------------، (1371). دیوان صائب تبریزی جلد سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 --------------، (1367). دیوان صائب تبریزی جلد چهارم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 --------------، (1368). دیوان صائب تبریزی جلد پنجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    -------------، (1374). دیوان صائب تبریزی جلد ششم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
صفت گل، منصور، (1397). فراز و فرود صفویان. تهران: کانون اندیشه جوان.
کاویانی پویا، حمید، (1394). «بررسی مفهوم قلمرو و اهمیت مرز و مرزداری در دوران ماد و هخامنشی»، جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره دوم، ص43-68.
مسکوب، شاهرخ، (1398). هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: فرزان.
نظام الملک توسی، ابوعلی حسن بن علی، (1344). سیاست­نامه. تهران: زوار.
نوریان، سید مهدی، (1388). «اندیشه­های مولانا در اشعار شورانگیز صائب»، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی(گوهر دریا)، شماره اول پیاپی 9، سال سوم، ص10-1.
یزدی، ملا جلال الدین محمد منجم، (1366). تاریخ عباسی (روزنامه ملا جلال). تهران: وحید.
Bibliography
 
Blackmore, E. (2022, March 15). This ancient festival is a celebration of springtime—and a brand new year. Retrieved from National Geographic: https://www.nationalgeographic.com/history/article/nowruz-ancient-festival-celebration-
springtime-new-year.
Doty, W. G. (1980. Mythophiles' Dyscrasia: A Comprehensive Definition of Myth. Journal of the American Academy of Religion, XLVIII(4), 531-562.
Nasr, H. (1974). Religion in Safavid Persia. Iranian Studies, 7(1-2) 271-286.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار