وضعیت حقوق شهروندی امام هادی(ع) در عصر خلفای عباسی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 پژوهشگر حوزه علمیه و کارشناس ارشد رشته فقه و مبانی حقوق دانشگاه قم.

2 پژوهشگر حوزه علمیه و کارشناس ارشد رشته مدیریت فرهنگی دانشگاه معارف اسلامی قم.

چکیده

ظهور مفهوم حقوق شهروندی را می‌توان مصادف با پیدایش نخستین حکومت‌ها دانست. حکومت‌ها اعتبار خود را از شهروندان می‌گیرند و در مقابل شهروندان خود، دارای مسئولیت‌هایی می‌باشند. حقوق شهروندی، خود دارای سه شعبه: حقوق مدنی، حقوق اجتماعی و حقوق سیاسی می‌باشد. امامان شیعه(ع) نیز همانند تمامی انسان‌ها و به عنوان حاکمان الهی و از طرفی، مردمان عادی، دارای حقوقی اجتماعی، از جمله، حقوق شهروندی بوده‌اند که تاریخ نمایانگر سلب شدن بخش اعظمی از این حقوق، از آنان است. در این مقاله، برآنیم که وضعیت حقوق شهروندی امام هادی(ع) را در زمان خلفای عباسی مورد نقد و بررسی قرار دهیم که به علت طولانی نشدن مباحث، فقط پیرامون حقوق مدنی ـ که مهم‌ترین جزء حقوق شهروندی است ـ به بحث و گفت‌وگو خواهیم پرداخت و در این راستا، از روش تحلیلی و استنادی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و جست‌وجو در پایگاه‌های علمی بهره برده‌ایم. هدف ما از این مقاله، بیان این مطلب و اثبات این نکته است که امام هادی(ع) نیز همانند دیگر امامان شیعه، از این حقوق الهی و همگانی به بدترین وجه محروم شده و در سخت‌ترین شرایط، حیات اجتماعی خویش را به اتمام رسانده‌اند. در پایان نیز با توجه به مستندات و مطالب موثقی که ارائه شده، این نتیجه گرفته شده است که حاکمان ظالم عباسی، از کوچک‌ترین ظلمی در حق ایشان کوتاهی ننموده و به بدترین صورت، ایشان را از حقوق شهروندی، مدنی و اجتماعی خویش محروم ساخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن اثیر، عزالدین أبو الحسن على بن ابى الکرم‏، الکامل فی التاریخ، نشر دار صادر، بیروت: 1385ق.
اربلى، على بن عیسى، کشف الغمّة فی المعرفه الائمه، تبریز، مکتبه بنی هاشم، 1381ق.
اصفهانی، ابی‌الفرج، مقاتل الطالبیین، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة، الطبعة الثانیة، 1385ق.
امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام(دوره22جلدی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیv، چاپ هشتم، 1385ش.
پیشوایى، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسه امام صادقA، چاپ بیست ویکم، 1388ش.
جاسم، حسین، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، ترجمه دکتر سید محمد تقى آیت اللهى، چاپ اول، تهران: مؤسسه امیر کبیر، 1367ش.
جعفری، محمد تقی، تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر، تهران‌: دفتر خدمات حقوق بین الملل، چاپ اول، 1370ش.
حقیقت، سید صادق، میر موسوی، سید‌علی، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب، تهران: نشر مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1381ش.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، درآمدی بر حقوق اسلامی، تهران‌: انتشارات سمت، چاپ اول، 1368ش.
سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، تهران: انتشارات اسوه، چاپ اول، 1382ش.
سیوطی، جلال الدین‌، تاریخ الخلفاء، بغداد‌، مکتبه المثنی الطبعه الثالثه‌، 1383ق.
شریف القرشى، باقر، حیاة الامام الهادیA، بیروت: دارالأضوا، الطبعة الاُولى‏، 1408ق.
شیخ الاسلامی، سید حسین، غررالحکم، تهران: انتشارات انصاریان، بی‌تا.
شیخ مفید، الارشاد، قم: مکتبة بصیرتى، بی‌تا.
صدر افشار، غلامحسین، فرهنگ فارسی امروز، تهران‌: نشر کلمه، بی‌تا.
صفایی، سید‌حسین، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم، 1375ش.
صفایی بوشهری، غلامعلی، سیمای تاریخ اسلام، قم: جامعه القران الکریم، 1389ش.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، آزادی‌های عمومی و حقوق بشر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران: چاپ اول، 1370ش.
طبرسى، اعلام الورى، الطبعة الثالثة، دارالکتب الاسلامیة، تهران: بی‌تا.
عطاردی، عـزیز اللّه‌‌، مسند‌ الامام الهادیA، کنگره جهانی امام رضاA، بی‌تا.
عمید زنجانی، عباسعلی و گرجی، ابوالقاسم، «حق امنیت شخصی افراد از دیدگاه اسلام»، مجله نامه علوم انسانی، ش3، 1379ش.
فقیهى، على اصغر، آل بویه، انتشارات صبا، 1365ش.
قربانیان، ناصر، حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1387ش.
قمى، شیخ عباس، تتمة المنتهى، تهران: کتابفروشى مرکزى،1333ش.
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، تهران: نشر پیام عدالت، چاپ اول، 1386ش.
کاتوزیان، ناصر‌، فلسفه حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار آذر، 1395ش.
مامقانى، عبدالله‌، تنقیح المقال، تهران: انتشارات جهان، بی‌تا.
مجلسى، محمد تقی، بحارالأنوار، تهران: المکتبة الاسلامیة، الطبعة الثانیة،1395 ه. ق- بیروت: مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.
مسعودى، ابو الحسن علی بن الحسین‌، مروج الذهب و معادن الجوهر‌، بیروت: دارالأندلس، بی‌تا.
موسوی بجنوردی، سید محمد، مهریزی ثانی، محمد، «حقوق شهروندی از نگاه امام خمینی»، پژوهشنامه متین، سال پانزدهم، ش شصت و یک، زمستان 1392ش.
نوابخش، مهرداد، «بررسی مفهوم شهر و شهروندی از دیدگاه جامعه‌شناسی»، مجله جامعه‌شناسی، ش 5، بهار 1385ش.
 ـــــ ، دو ماهنامه علمی جهاد، «امام هادی، رهبر تشکیلات علوی»، ش19، 15مهر 1360ش.