نقش امور خارق العاده در جزیرة‌العرب پیش از اسلام به مثابه بافتار تاریخی معجزه پیامبر (ص)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

مربی دانشگاه باقر العلوم (ع) قم، قم، ایران، soltani124@chmail.ir

چکیده

شناخت دستگاه معرفتی عرب پیش از اسلام نقش مهمی در درک صحیح رسالت اسلام دارد. یکی از اجزاء این دستگاه فکری، امور خارق‌العاده در اندیشه عرب جاهلی است که با شناخت این زمینه فکری، می‌توان درک روشن‌تری از ماهیت و کارکرد معجزه رسول خدا9 به دست آورد. نگاشته پیش ‌رو با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی-تحلیلی بخشی از وضعیت فکری-فرهنگی جامعه عرب پیش از اسلام را که به درک جامعی از چگونگی تعامل عرب جاهلی با رخدادهای شگفت‌انگیز و خوارق عادات -و به تبع آن، معجزات- کمک می‌کند تبیین نموده است. بنابر یافته‌های این پژوهش، مهم‌ترین اشخاصی که در دوره جاهلی ادعای برخورداری از قدرت‌های فوق‌العاده‌ را داشته‌اند بزرگان دینی معابد، کاهنان، راهبان مسیحی و ساحران بوده‌اند. بنابراین منشأ امور خارق‌العاده در نظر عرب دوره جاهلی لزوماً یک منشأ الهی نبوده، اما ادعای نبوت و داشتن رابطه خاص با خداوند (یا خدایان) عمدتاً از این طریق قابل اثبات بوده است. در چنین شرایطی پیامبر اسلام9 نیز برای اثبات نبوت خویش و هم برای غلبه بر سایر رقبای دینی خویش ناگزیر از ارائه معجزه بوده است اما چون به طور غالب صاحبان این قدرت‌ها ساحر و یا کاهن به‌شمار می‌آمدند، معجزه اصلی پیامبر اسلام از سنخ عقلی و به گونه‌ای منحصر به‌فرد به-صورت یک کتاب بروز نمود و وی از قبول تقاضاهای مکرر در نشان دادن معجزات حسّی‌ خودداری نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Extraordinary Affairs in the Pre-Islamic Arabian island as the Historical Context of the Miracle of the Prophet (PBUH)

نویسنده [English]

  • Seyyed Mohammad Soltani
Instructor, Baqir al-Uloom University, soltani124@chmail.ir
چکیده [English]

Understanding the pre-Islamic Arab epistemological system plays an important role in understanding the mission of Islam. One of the components of this system is the extraordinary affairs in the ignorant Arab thought, which by knowing this field of thought, one can gain a clearer understanding in the nature and function of the miracle of the Prophet. This study, using library resources and in a descriptive-analytical manner, has explained a part of the intellectual-cultural situation of the pre-Islamic Arab society; That part which provides a comprehensive understanding of how the pre-Islamic Arabs interacted with amazing events and habits consequently, miracles. According to the findings of this study, the most important people who claimed to have extraordinary powers in the pre-Islamic period were the religious leaders of temples, priests, Christian monks and sorcerers. Thus, the origin of supernatural affairs in the eyes of the pre-Islamic Arabs was not necessarily a divine origin, but the claim of prophecy and having a special relationship with God (or gods) was largely proven in this way. In such circumstances, the Prophet of Islam (PBUH) had to perform a miracle to prove his prophethood and to overcome his other religious rivals. But since most of the possessors of these powers were considered sorcerers or priests, the main miracle of the Prophet of Islam appeared in a unique way in the form of a book and he refused to accept repeated requests in sensual miracles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historical context
  • supernatural habits
  • miracles
  • ignorance
  • Arabian Island
  • priesthood
  • mag

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  • قرآن کریم، ترجمه آیت­الله مکارم شیرازى، ناصر، دارالقرآن الکریم، قم، 1373ش، چ2.

    • کتاب­مقدس، ترجمه معاصر، انتشارات بیبلیکا، 1995م.
    • حلى، علامه حسن بن یوسف بن مطهر (م 726 ق‏)، کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد، تصحیح و مقدمه و تحقیق و تعلیق: آیت الله حسن زاده آملى، قم: مؤسسة النشر الاسلامى‏، چاپ چهارم، ‏1413 ق‏.
    • ‏فهد، توفیق، الکهانة العربیة قبل الإسلام، ترجمه: حسن عوده؛ رنده بعث، بیروت: قدمُس، 2007م.
    • دغیم، د. سمیح، ادیان و معتقدات العرب قبل الإسلام، بیروت: دارالفکر اللبنانی، 1995 م.
    • ابن­خلدون، عبد الرحمن بن محمد بن محمد، دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر (تاریخ ابن خلدون)، تحقیق: خلیل شحادة، دار الفکر، بیروت، الطبعة الثانیة، 1408ق.
    • ابن­خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمه ابن خلدون، تحقیق محمد اسکندرانی، دارالکتب العربی، بیروت، 1427 ق.
    • ابن­درید، أبو بکر محمد بن الحسن الأزدی، الإشتقاق، تحقیق وشرح: عبد السلام محمد هارون، دار الجیل، بیروت، الطبعة الأولى، 1411 ق.
    • ابن­فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، مکتب الإعلام الإسلامی، قم، 1367 ش.
    • ابن­منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414 ق.
    • ابن­هشام، عبد الملک بن هشام بن أیوب الحمیری المعافری (م 213ق)، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفى السقا، إبراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ الشلبی، شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده، مصر، الطبعة الثانیة، 1375 ق.
    • ابوالفرج اصفهانی (م 356 ق)، الأغانی، دارالفکر، بیروت، 1422 ق.
    • احمد العلی، صالح، عرب کهن در آستانه بعثت، ترجمه هادی انصاری، چاپ و نشر بین الملل، 1384ش.
    • ازرقی، أبوالولید محمدبن عبدالله، أخبار مکة وما جاء فیها من الأثار، دارالندلس، بیروت، بی­تا.
    • امیدسالار، محمود، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، تهران، 1383 ش.
    • امین، احمد، فجر الإسلام، دارالکتب العلمیة، بیروت، 2004م.
    • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1422 ق.
    • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دار ابن کثیر الیمامه، بیروت، 1407 ق.
    • بغدادی، محمد بن حبیب (م 245 ق)، المحبر، مطبعة الدائرة، 1361 ق.
    • بیهقی، أبو بکر أحمد بن الحسین بن علی بن موسى الخُسْرَوْجِردی الخراسانی (م 458 ق)، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1405 ق.
    • جاحظ، أبوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب الکنانی، الحیوان، دارالکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الثانیة، 1424 ق.
    • جعفرزاده کوچکی، علیرضا؛ شهریاری نسب، سروش؛ دهقانی، فرزاد؛ بازاندیشی در حقیقت اعجاز، پژوهش­های فلسفی-کلامی، بهار 1395 - شماره 67 (22 صفحه - از 49 تا 70).
    • جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، آوند دانش، الطبعة الأولی، 1427 ق.
    • الحمدونی، منصور بن سلیمان، کشف اللثام عن دین العرب قبل الإسلام، بی­جا، بی­تا.
    • حموی، شهاب الدین أبو عبد الله یاقوت بن عبد الله رومی، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، الطبعة الثانیة، 1995 م.
    • الحوت، محمود سلیم، باورها و اسطوره­های عرب پیش از اسلام، ترجمه منیژه عبداللهی، نشر علم، تهران، 1390 ش.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1418 ق.
    • زرگری­نژاد، تاریخ صدر اسلام، سمت، تهران، 1378.
    • زرندی، میر محمدی، سید ابوالفضل، بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، مؤسسه النشر الإسلامی، قم، 1420 ق.
    • سیوطی، عبدالرحمن جلال­الدین (م 911 ق)، الدرّ المنثور فی التفسیر المأثور، دارالفکر، بیروت، 1429 ق.
    • شریفی نسب، حامد؛ طیب حسینی، سیدمحمود؛ واکاوی مقصود مشرکان از ایراد اتهام کهانت به پیامبر کرم صلی الله علیه واله و سلم و تبیین پاسخ زیربنایی قرآن کریم به آن، مجله کلام اسلامی، تابستان 1395 - شماره 98 (24 صفحه - از 69 تا 92).
    • صدر حاج سید جوادی، احمد، دائرة المعارف تشیع، نشر شهید سعید محبی، تهران، 1380 ش. و 1375 ش.
    • صدر، محمد، ماوراء الفقه، دارالاضواء، بیروت، 1430ق.
    • صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، 1404 ق.
    • طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق: محمد باقر خرسان، نشر مرتضی، مشهد، 1403 ق.
    • طبری، محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب الآملی (م 310 ق)، تاریخ الطبری (تاریخ الرسل والملوک، وصلة تاریخ الطبری)، دار التراث، بیروت، الطبعة الثانیة، 1387 ق.
    • طبری، محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب الآملی، جامع البیان فی تأویل القرآن، تحقیق: أحمد محمد شاکر، مؤسسة الرسالة، 1420 ق.
    • طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، دفتر انشارات اسلامی، قم، 1407 ق.
    • عاملی، زین الدین (شهید ثانی)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، داوری، قم، 1410 ق.
    • عبدالله زاده، سیدحمزه؛ سیدموسوی، سیدحسین؛ بررسی تاثیر سحر بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از دیدگاه مفسران فریقین، نشریه مطالعات تفسیری، بهار 1397، شماره 33 (22 صفحه - از 97 تا 118).
    • فرات کوفی، ابوالقاسم، تفسیر فرات الکوفی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1410 ق.
    • فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، انتشارات هجرت، چاپ دوم، 1410 ق.
    • الفیومی، محمد إبراهیم (م 1427 ق)، تاریخ الفکر الدینی الجاهلی، دار الفکر العربی، الطبعة الرابعة 1415 ق.
    • قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1412 ق.
    • قصی الحسین، د. موسوعة الحضارة العربیة فی العصر الجاهلی، دار البحار، بیروت، 2004م.
    • کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، کتابفروشی علمی اسلامیه، تهران، 1369 ش.
    • کلبی، أبو المنذر هشام بن محمد أبی النضر ابن السائب ابن بشر (م 204 ق)، کتاب الأصنام، تحقیق: أحمد زکی باشا، دار الکتب المصریة، قاهره، الطبعة الرابعة، 2000م.
    • لنکرانی، محمد فاضل، مدخل التفسیر، مطبعة الحیدری، تهران، 1396 ق.
    • لیندبرگ، دیوید سی.، سرآغازهای علم در غرب، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1377ش.
    • مالک بن أنس بن مالک بن عامر الأصبحی المدنی (م 179 ق)، الموطأ، تحقیق: محمد مصطفى الأعظمی، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة والإنسانیة، أبوظبی، امارات، 1425 ق.
    • مجلسی، محمد باقر، آسمان و جهان (ترجمه ج 54 بحارالأنوار)، ترجمه محمد باقر کمره­ای، نشر اسلامیه، تهران، 1351 ش.
    • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، دارالهجره، قم، 1363.
    • مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی­تا.
    • مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1430 ق.
    • معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، مؤسسه النشر الإسلامی، قم، 1425 ق.
    • موسوی مقدم، سید غلام عباس؛ جعفری هرندی، محمد؛ جن از منظر ادیان ابراهیمی، معرفت ادیان، پاییز 1392 - شماره 16 (16 صفحه - از 21 تا 36).
    • نورالدین، عتر، علوم قرآن الکریم، الصباح، دمشق، چاپ ششم، 1416ق.
    • هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، نشر اساطیر، تهران، 1377 ش.
    • یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، تحقیق عبدالامیر مهنا، موسسة الاعلمی، بیروت، 1413ق.

    منابع لاتین

    • Bell, R., The Origin of Islam in its Christian Environment, London, 1926.
    • Fisher, Greg, Arabs and Empires before Islam, Oxford, 2015.
    • Hawting, G.R., The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam: From Polemic to History, Cambridge, 1999.
    • Henninger, Joseph, Beliefs in Spirits Among the Pre-Islamic Arabs, in: Magic and Divination in Early Islam, Edited by: Emilie Savage-Smith, pp. 1-54, Ashgate Publishing Limited, Great Britain, 2004.
    • Hoyland, Robert G., Arabia and the Arabs; From the Bronze Age to the Coming of Islam, Routledge, 2001.
    • Peters, F.E., Muhammad and the Origins of Islam, Albany, 1994.
    • Thompson, R.C., Semitic Magic: Its Origins and Development, Luzac, London, 1908.
    • Twelftree, Graham H., The Cambridge Companion to Miracles, Cambridge University Press, 2011.