آداب تاریخی و اجتماعی ترکان، عناصر و متعلقات آن در شعر حافظ شیرازی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ دانشگاه تبریز mkeshavarz_59@yahoo.com

2 استادیار گروه ایران‌شناسی، دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجانm.keshavarz@vru.ac.ir

چکیده

پدیده‌ها و رویدادهای اجتماعی و تاریخی در هر دوره‌ای، اگر اصالت داشته‌باشند، در قلمرو ادبیات آن دوره نیز وارد می‌شوند. ورود، همنشینی و جذب ترکان در جامعه‌ی ایرانی، به مثابه‌ی پدیده‌ای نوظهور و بی‌سابقه، از زمره‌ی پدیده‌هایی است که دامنه‌ی آن به متون ادبی، از جمله دیوان حافظ نیز کشانیده شده‌است. چگونگی تجلّی ویژگی‌های این پدیده‌ی تاریخی و اجتماعی در دیوان حافظ، نیز میزان توفیق و شناخت وی از به کارگیری عناصر و متعلّقات آن در اشعارش، موضوع شایسته‌ی درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده ‌است. این جستار با رویکردی توصیفی‌ـ تحلیلی درصدد پاسخگویی به این سؤالات است که دیوان حافظ چه ویژگی‌ها و عناصری از حضور ترکان در دیوانش را بازتولید کرده و شناخت و میزان توفیق شاعر از استعمال این دسته از مفاهیم و عناصر در دیوانش چگونه بوده است؟ یافته‌ها بیانگر آن است که دیوان حافظ عرصه‌ای تقویت‌بخش برای بازتولید آداب و ویژگی‌های اجتماعی، تاریخی، رفتاری و فردی ترکان، در کنار طبقه‌ی غلامان و کنیزان‌‌ـ به عنوان طبقه‌ای برآمده از حضور ترکان در جامعه‌ی ایرانی‌ـ شده است. اشاره به پاره‌ای از آداب و ویژگی‌های تاریخی، اجتماعی و فردی ترکان، چون: غارتگری، شجاعت، زیبایی، پرخاشگری، شهرآشوبی در کنار قبیله، کاکُل و کلاه آنان، نیز اسامی و نام‌های مرسوم ترکان، غلامان و کنیزان از قبیل: بنفشه، فرخ، زهره و ایجاد فضای شگفت‌انگیز حسی و ذهنی از آن از طریق ایهام تناسب و دیگر صناعات ادبی، بیانگر آگاهی بالای حافظ از جذب و همنشینی این گروه اجتماعی در جامعه‌ی ایرانی و کشانده شدن آن به دیوان وی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical and social customs of the Turksand its Elements and Belonging in Hafiz’s Poem

نویسندگان [English]

  • mohammad keshavarz beyzai, 1
  • Mohammad Keshavarz, 2
1 Graduated PhD Student in History of Islamic Iran, University of Tabriz. Email: mkeshavarz_59@yahoo.com
2 Vali-e-Asr University of Rafsanjan. Email: m.keshavarz@vru.ac.ir
چکیده [English]

The social and historical events of a period could be involved in the area of the literature, if it is rational. The entrances and residences of the Turks in Iran was a new phenomenon which was mentioned in the literary sources such as Hafiz’s poem.Reflections of social and historical characteristics as well as the poet’s success in using the relevant elements and the belongings in the poems are a considerable subject that attracts few attentions until now. This research with its descriptive-analytic approach tends to answers these questions. Which relative characteristics and elements to those Turks were generated in Hafiz’s poem and how has the poet known and how successful he has been in using these concepts and elements in his divan? The findings show that Hafiz’s poems was a context to improve a regeneration process of those rituals, social, historical characteristics as well as behavioral and individualistic trait along with The class of slaves and bondwomen as an emerged class which derived from the presence of Turks in Iranian society. Reference to some of the historical, social and personal customs and characteristics of the Turks, such as: looting, courage, beauty, aggression, chaotic city along with their tribe, coffin and hat, as well as the common names and letters of the Turks, slaves and maids Such as: Banafsheh, Farrokh, and creating an amazing sensory and mental atmosphere from it through the ambiguity of proportion and other literary industries, expressing Hafez''s high awareness of the attraction and companionship of this social group in Iranian society and its dragging.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Turks
  • Slave
  • Bondwoman
  • social-historical characterstics
  • Hafiz’s Divan

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

- ابن بطوطه. سفرنامه ابن بطوطه (رحله ابن بطوطه). ج1. ترجمة محمد علی موحد. تهران: بنگاه            ترجمه و نشر کتاب. 1376.
- ابن فضلان، احمد. سفرنامه­ی ابن فضلان. ترجمه­ی ابوالفضل طباطبائی. تهران: شرق. 1355.
- القاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمّد. تاریخ الجایتو مصحّح: مهین همبلی. تهران: علمی و فرهنگی. 1384.
- باسورث. «ورود ترکان به سرزمین­های اسلامی». مجله­ی سخن. ترجمه­ی اسماعیل           دولتشاهی. دوره­ی 23. 730- 720. 1355.
-پرگاری، صالح. «روند قدرت­گیری ترکان در تاریخ ایران». مجله­ی پژوهشنامه­ی علوم انسانی، شماره­     ی 34 . 270- 247. 1381.
- حافظ، شمس­الدین محمّد. دیوان حافظ. بر اساس نسخه­ی تصحیح شدة غنی- قزوینی. به کوشش          رضا کاکائی دهکردی. چ ششم. تهران: ققنوس. 1394.
- خواجه نظام­الملک طوسی، ابوعلی حسن. سیرالملوک (سیاست­نامه). به کوشش جعفر شعار. تهران: امیرکبیر. 1375.
- خیراندیش، عبدالرسول. «ترک شیرازی، گذری و نظری بر ترکان در عصر حافظ». کنگره­ی یادروز      حافظ؛ حافظ­پژوهی. دفتر چهارم. به کوشش جلیل سازگار نژاد. شیراز: مرکز حافظ­شناسی. 1380.
- سمرقندی، کمال الدّین عبدالرزاق. مطلع سعدین و مجمع بحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. جلد       اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1372.
- شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمّد. مجمع­الانساب. دو مجلد. محقّق و مصحّح: میرهاشم محدث.                     تهران: امیرکبیر. 1381.
­- شمیسا، سیروس. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. چاپ نخست از ویرایش دوّم. تهران: فردوس.            1387.
- شمیسا، سیروس؛ دالوند، یاسر. «کارکرد اسامی نوعی غلامان و کنیزان در ساخت ایهام تناسب           در ادب فارسی». مجله­ی متن­پژوهی ادبی. سال 21. شماره­ی 71. بهار 1386. صص 168-       131. 1396.
صفا، ذبیح­الله. تاریخ ادبیات ایران. در 8 مجلد. چ 8. تهران: فردوس. 1378.
  - عبید زاکانی. کلیات. تصحیح، تحقیق، شرح و ترجمه­ی حکایات عربی از پرویز اتابکی. تهران: زوار.          1393.
- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر. قابوسنامه. به اهتمام امین عبدالمجید                       بدوی.تهران: ابن­سینا. 1335.
- قزوینی، زکریابن محمد بن محمود. آثارالبلاد و اخبارالعباد. تهران: امیرکبیر. 1373.
- قفس اوغلی، ابراهیم. «واژه­ی ترک از نظر معنی­شناسی». فصلنامه­ی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز.     ترجمه­ی اصغر دلبری­پور. سال چهارم. شماره­ی یازدهم. پاییز 1377: 221- 217. 1374.
-گردیزی، ابوسعید عبدالحی. تاریخ گردیزی (زین­الاخبار). تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای          کتاب. 1363.
- گروسه، رنه. امپراطوری صحرانوردان. ترجمه­ی عبدالحسین میکده. تهران: علمی و فرهنگی. 1365.
-لغت­نامه­ی دهخدا. ذیل ترکان.
-  معین، محمّد. فرهنگ فارسی معین. یک جلدی. تهران: اشجع. 1387.
- منصوری،فیروز. مطالعاتی درباره تاریخ وفرهنگ وزبان آذربایجان، تهران، هزار کرمان. 1390.