ارتباط مَقریزی با فاطمیان (زمینه‌های نسبی و فکری در توجه مقریزی به تاریخ فاطمیان)

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران،

چکیده

دولت فاطمیان (297، 567ق) در استمرار حرکت اسماعیلی و با تکیه بر آموزه‎های آنان، از دولت‎های پر تلاش برای احیای آثار شیعی و تأثیرگذار بر اندیشه‎های شیعیان با درازای 270 سال خلافت بود. مقریزی (766، 845ق) نیز از مورخان غیر شیعی و پرآوازه عصر ممالیک (ایوبیان) در مغرب اسلامی بود. عصری که به رغم درخشش تاریخ‎نگاری در آن دوره، از دشمنی با شیعیان و فاطمیان فروگذار نبود. مقریزی پس از دو قرن فاصله زمانی خود با فاطمیان، با اندیشه‎ای غیر شیعی و در فضای سنگین سیاسی مذهبی عصر مملوکی، فاطمیان شیعی را با نگاهی جامعه‎شناسانه و رویکردی تمدنی بررسی کرد و آنان را با تدبیرترین دولت اسلامی و دوره آنان را درخشان‎ترین دوره حاکمیتی مصر ارزیابی کرد.
اهتمام ویژه مقریزی به تاریخ فاطمیان و تمجید او از آثار و دستاوردهای آنان محققان را به کاوش چرایی آن واداشته و سبب تدوین آثاری در تبیین رابطه مقریزی با فاطمیان شده است. در این میان، ناصر رباط استاد دانشگاه «ام آی تی» در رشته تاریخ و کلام و نیز مدیر برنامه آغاخان با مطالعه گزاره‎های تاریخی و بررسی جهت‎گیری‎های سیاسی مذهبیِ مقریزی و با بهره‎گرفتن از روش توصیفی تحلیلی در پی کشف این رابطه برآمد و اشتراک آن دو را در تبار و جغرافیایی واحد پیوند دهنده اصلی مورخِ مغربیِ سُنی با دولت فاطمیِ شیعی دریافت. تباری که مقریزی آن را بر اثر دشمنی تمار عیار دولت مملوکی با فاطمیان، کتمان کرد و به عنوان یک عالم منتقد انقلابی مسلک (متمایل به ظاهریه) در مقام نقد مملوکان و ستایش از دستاوردهای فاطمیان جلوه نمود و با این حال، هرگز به عقاید فاطمیان تمایلی نشان نداد. مقاله پیش‎رو برگردان این مطالعه ارزشمند از زبان انگلیسی به فارسی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Maqrizi relationship with the Fatimids Relative and intellectual contexts in Maghrizi's attention to the history of the Fatimids

نویسنده [English]

  • MohammadMahdi HoseinianMoghaddam
PhD Student in Philosophy and Theology, Faculty of Theology, Qom University, Qom, Iran,
چکیده [English]

The Fatimid government (297, 567 AH) in the continuation of the Ismaili movement and relying on their teachings, was one of the governments trying to revive Shiite influencial works on the ideas of Shiites for 270 years of caliphate. Maghrizi (766, 845 AH) was also one of the famous non-Shiite historians of the Mamluk era (Ayyubids) in the Islamic Maghreb. An era that, despite the brilliance of historiography in that period, did not neglect from enmity with Shiites and Fatimids. After two centuries of his time with the Fatimids, Maghrizi studied the Shiite Fatimids with a non-Shiite thought and in the heavy religious-political atmosphere of the Mamluk era with a sociological view and a civilized approach and evaluated them with the most prudent Islamic state and their period as the most brilliant period of Egyptian rule. Maghrizi's special attention to the history of the Fatimids and his praise of their works and achievements has led researchers to explore the causes and has caused the compilation of works to explain the relationship of Maghrizi with the Fatimids. In the meantime, Nasser Rebat, a professor at MIT University in the field of history and theology, and also the director of the Aga Khan program, Sought to discover this relationship with studying the historical propositions and examination of the political-religious orientations of Maghrizi, using descriptive-analytical methods and found the commonality of that two in the Descent and geography of the unit linking between the Sunni Moroccan historian and the Shiite Fatimid state. A lineage that Maghrizi concealed as a result of the Mamluk government's feud with the Fatimids and appeared as a revolutionary scholar (inclined to Zaheriyah) in the position of criticizing the Mamluks and praising the achievements of the Fatimids and yet, he never showed interest in Fatimid beliefs. The following article is a translation of this valuable study from English to Persian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maghrizi
  • Fatimids
  • Egypt
  • lineage
  • Fatimid lineage

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. ابن تغری بردی، المنهل الصافی و المستوفی بعد الوافی، تصحیح احمد نجاتی، محمد محمد امین و دیگران، قاهره، 1956-1993م.
  2. ابن تغری بردی، النجوم الزاهرۀ فی ملوک مصر و القاهرۀ، تصحیح احمد رمزی، قاهره،1930-1956م.
  3. ابن حجر العسقلانی، الدرر الکامنۀ فی اعیان المئۀ الثامنۀ، تصحیح محمد عبدالحمید خان، حیدرآباد، 1972م.
  4. ابن حجر العسقلانی، المجمع المؤسس للمعجم المفهرس، تصحیح یوسف، عبد الرحمان المرعشلی، بیروت،1994م.
  5. ابن حجر العسقلانی، إنباء الغمر بأنباء العمر، حیدرآباد، 1967م.
  6. ابن حجر العسقلانی، رفع الاصر عن قضاة مصر، تصحیح حمید عبدالمجید و محمد ابو سینا، قاهره، 1957م.
  7. ابن عبد الظاهر، الروضۀ البهیۀ فی خطط القاهرۀ المعزیۀ، ویرایش أیمن فؤاد سید، قاهره، 1996م.
  8. ابن عبدالهادی، رسائل دمشقیۀ، تصحیح صلاح محمد الخیامی، دمشق 1988م.
  9. ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، قاهره، 1931-1932م.
  10. ابن فهد، معجم الشیوخ، تصحیح محمد الزاهی و همد الجاسر، ریاض، 1982م.
  11. ابو حمید القدسی، کتاب دول الاسلام الشریفۀ البایهۀ: و ذکر ما ظهر لی من حکم الله الخفیۀ فی جلب طائفۀ الاتراک الی الدیار المصریۀ تصحیح الریک هارمن و صبحی لبیب، بیروت، 1997م.
  12. ابو شامه، کتاب الروضتین فی اخبار الدولتین النوریۀ و الصلاحیه، تصحیح محمد حلمی محمد احمد، محمد مصطفی زیاده، قاهره، 1956-1962م.
  13. أیمن فؤاد سید، مسودۀ کتاب المواعظ والاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، لندن، 1995م.
  14. تقی الدین ابی بکر بن محمد بن قاضی شهبة الاسدی الدمشقی، تاریخ ابن قاضی شهبه، تصحیح عدنان درویش، دمشق، 1977-1994م.
  15. تقی الدین مقریزی، اتعاظ الحنفاء باخبار الأئمۀ الفاطمیین الخلفاء، تصحیح جمال الدین الشیال و محمد ح. م. احمد، قاهره، 1967-1973م.
  16. تقی الدین مقریزی، الخطط، بیروت، 1418ق.
  17. تقی الدین مقریزی، السلوک لمعرفۀ دول الملوک، تصحیح محمد مصطفی زیاده و دیگران، قاهره 1934-1972م.
  18. تقی الدین مقریزی، المقفی الکبیر، تراجم مغربیه و مشرقیه من الفتره العبیدیه، تصحیح محمد الیعلاوی، بیروت، 1987- 1991م.
  19. تقی الدین مقریزی، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، بولاق،1270ق/1853م.
  20. تقی الدین مقریزی، النزاع و التخاصم فی ما بین بنی امیۀ و بنی هاشم، وین و استراسبورگ، 1888م.
  21. تقی الدین مقریزی، درر العقود الفریدۀ فی تراجم الاعیان المفیده، دمشق، 1995م.
  22. جوهری صیرفی، نزهۀ النفوس و الابدان فی تواریخ الزمان، تصحیح حسن حبشی، قاهره،1970-1989م.
  23. حسین حسینیان مقدم، واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عمومی جامعه، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال چهارم، ش13، بهار1393.
  24. سخاوی، التبر المسبوک فی ذیل السلوک، قاهره، 1896م.
  25. سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، قاهره، 1935م.
  26. سلیم، تاریخ فاطمیان از دیدگاه مقریزی، شیعه شناسی، سال ششم، ش24، سال 1387.
  27. شاکر مصطفی، التاریخ العربی و المورخون: دراسۀ فی تطور علم التاریخ و رجاله فی الاسلام، بیروت، 1978-1993م.
  28. محمد کمال‌الدین عزالدین، المقریزی و کتابها درر العقود الفریدۀ فی تراجم الاعیان المفیدۀ، بیروت، 1992م.
  29. نجم الدین القاضی، الکواکب السائرۀ بأعیان المئۀ العاشرۀ، تصحیح خلیل منصور، بیروت، 1997م.

 

  1. al-Maqrīzī’s Book of Contention and Strife Concerning the Relations between the Banu Umayya and the Banu Hashim, ed. and tr. Clifford Edmund Bosworth (Manchester, 1983)
  2. Paul Walker, ‘al-Maqrīzī and the Fatimids’, Mamlūk Studies Review, 7 (2003).
  3. Alford T. Welch, Pierre Cachia, William Montgomery Watt, Islam: past influence and present challenge, Edinburgh University Press, 1979.
  4. A. J. Wensinck (C. E. Bosworth), ‘Makka’, EI2.
  5. G. Rentz, ‘Hāshimids’, EI2.
  6. W. Montgomery Watt, ‘Ḥanīf’, EI2.
  7. W. Madelung, ‘Imāma’, EI2.
  8. D. Sourdel, ‘Khilāfa, the History of the Institution, EI2.
  9. A. K. S. Lambton, ‘Khilāfa, in Political Theory’, EI2.
  10. R. Strothmann, ‘al-Ẓāhiriyya’, EI.
  11. P. Voorhoeve, ‘Dāwūd b. ʿAlī b. Khalaf’, EI2.
  12. R. Aenaldez, ‘Ibn Ḥazm’, EI2.
  13. Legal-Religious Elite, Temporal Authority, and the Caliphate in Mamluk Society: Conclusions Drawn from the Examination of a "Zahiri Revolt" in Damascus in 1386, Vol. 31, No. 2 (May, 1999), pp. 203-235.
  14. Kampfe und Streitigkeiten zwischen den Banu Umajja und den Banu Hasim; eine Abhandlung von Takijj ad-Din al-Makrizijj, ed. Geerhardus Vos (Vienna and Strasbourg,1888).
  15. al-Maqrīzī’s Book of Contention and Strife Concerning the Relations between the Banu Umayya and the Banu Hashim, ed. and tr. Clifford Edmund Bosworth (Manchester, 1983).
  16. C. E. Bosworth, ‘al-Maqrīzī’s Epistle Concerning What Has Come Down to us about the Banu Umayya and the Banu’l-‘Abbas’, in Wadād Kādī, ed, Studia Arabica and Islamica: Festschrift for Ihsan ʿAbbas (Beirut, 1981), pp. 39-45.
  17. C. E. Bosworth, ‘al-Maqrīzī’s Exposition of the Formative Period in Islamic History and its Cosmic Significance: The Kitāb al-Nizaʿ wa’l-Takhāṣsum’, in A. T. Welsh and P. Cachia, ed, Islam: Past Influence and Present Challenge. In Honour of William Montgomery Watt (Edinburgh, 1979), pp. 93-104.
  18. C. E. Bosworth, Medieval Arabic Culture and Administration (London, 1982) as nos IX and XI respectively.
  19. W. Montgomery Watt, ‘Ḥanīf’, EI2.
نشریه سخن تاریخ
دوره 15، شماره 34 - شماره پیاپی 34
دوره و شماره: دوره 15، شماره 34،تابستان 1400
تیر 1400
صفحه 7-28

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار