تحلیل تاریخی ریشه های دشمنی امویان با حضرت حمزه(ع)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

استاد همکار گروه تاریخ اسلام مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی؛ جامعه المصطفی العالمیه قم، ایران

چکیده

دشمنی امویان با حضرت حمزه(ع) چه در دوران قبل از حکومت و چه در دوران حکومت آنان، دارای علل و نمودهای گوناگونی بوده است. در دوران قبل از حکومت ایشان، علت عمده این دشمنی رقابت ها و دشمنی های تاریخی بین بنی امیه و بنی هاشم بود و همین مسأله در روابط بین امویان و حمزه(ع) نیز تاثیر گذاشته بود. نمود این مسأله نیز در کینه آنان نسبت به عموی گرامی رسول خدا(ص) نمایان می شد که درنحوه به شهادت رسیدن و شیوه برخورد با پیکر وی نمایان می شود. در دوران حاکمیت نیز علت اصلی دشمنی آنان با حمزه(ع)، نقش موثر ایشان در حمایت از رسول خدا(ص) و دین اسلام، بوده است. جلوه هایی از این دشمنی در تبلیغ بر ضد ایشان با جعل احادیث و برخورد ابوسفیان و فرزندش معاویه در برخورد با قبر حمزه(ع)، دیده می شود. نتیجه این پژوهش این است که امویان به دلیل نقش و جایگاه حمزه(ع)، به او دشمنی می ورزیدند تا به این وسیله مقام محبوب ترین شخص نزد پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را تخفیف دهند. به همین خاطر هم بود که در کلام اهل بیت(ع)، مباهات به حمزه(ع) دیده می شود. از حیث روشی نیز روش پردازش داده ها در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و نیز تحلیل محتوایی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of the historical roots of the Umayyad enmity with his excellency Hamza (AS)

نویسنده [English]

  • Ali Akbar Alemian
Instructor of the Islamic History Department of the Mustafa International Society, Qom, Iran
چکیده [English]

The enmity of the Umayyads with Hamza (AS), both in the period before and after their rule, had various causes and factors. In the pre-government era, the main reason for this enmity was due to two issues. The first issue was the historical rivalries and enmities between the Umayyads and the Hashemites, and this issue also affected the relations between the Umayyads and Hamza (AS). The second issue is their resentment towards the dear uncle of the Prophet (PBUH), which is manifested in the type of his martyrdom and the manner of dealing with his body. In the post-government period, the main reason for their enmity with Hamza (AS) was his effective role in supporting the Prophet (PBUH) and the religion of Islam. Manifestations of this enmity can be seen in the propaganda against him by fabricating hadiths and the attitude of Abu Sufyan and his son Mu'awiyah in dealing with the tomb of Hamza (AS). The result of this research is that the Umayyads, due to the role and position of Hamza (AS), were hostile to him in order to beat the most beloved person of the Prophet and the Ahl al-Bayt. That is why in the words of Ahl al-Bayt, pride is seen in Hamza (AS). In terms of method, the data processing method in this research is descriptive-analytical and content analysis as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hamza (AS)
  • Umayyads
  • Messenger of God (PBUH)
  • Enmity
  • Islam

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

نهج البلاغه
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا، ‌دار إحیاء الکتب العربیة، 1378ق.
ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ترجمه: محمدحسین روحانی، چاپ سوم، تهران، اساطیر، 1370ش.
ابن اسحاق، محمد، السیر والمغازی، به کوشش سهیل زکار، دمشق، 1398ق.
ابن اعثم کوفی،احمد، الفتوح، ترجمه: محمدبن احمدبن مستوفی هروی، تحقیق: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372ش.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی ،المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی ، الموضوعات من الاحادیث المرفوعات، ریاض، مکتبة اضواء السلف، 1418
ابن جوزی، یوسف، تذکره خواص الامه، موسسه اهل البیت، بیروت، 1401.
ابن حبیب بغدادی، محمد، المحبر، بیروت، دارالآفاق الجدیده، بی تا.
ابن حجاج نیشابورى، ابی الحسین مسلم، صحیح مسلم، ریاض، بیت الافکار الدولیۀ، 1419
ابن حجرعسقلانی، احمدبن علی،الاصابه فی تمییز الصحابه، دار الجیل، بیروت، 1412 ق.
ابن حزم الاندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
ابن حیون، نعمان بن محمد، المناقب والمثالب، تحقیق: ماجدبن احمد العطیه، بیروت، موسسه اعلمی، 1423.
ابن خلدون، عبدالرحمن ،العبر تاریخ ابن خلدون، ترجمه: عبد المحمد آیتى، بی جا، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1363ش.
ابن سعد کاتب واقدی،محمد، الطبقات الکبری، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، 1374ش.
ابن الطقطقى‏، محمد بن على، الفخرى فى الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، تحقیق عبد القادر محمد مایو، بیروت، دار القلم العربى، 1418/1997.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، 1412.
ابن عساکر، أبو القاسم علی بن الحسن بن هبة الله ، تاریخ مدینه دمشق، محقق: عمرو بن غرامة العمروی، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع،1415.
ابن فرضی، عبدالله بن محمد، تاریخ علماء الاندلس،‌ دار المصریة للتالیف، 1996م.
ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم ،الامامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت،‌ دارالأضواء، 1410
ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم ، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، 1373ش.
ابن قیم جوزیه، محمد بن ابی بکر، زاد المعاد فی هدی خیر العباد محمد خاتم النبیین و امام المرسلین، به کوشش الارنؤوط، بیروت، الرساله، 1407.
ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهرة النسب، تحقیق ناجی حسن، بیروت، عالم الکتب، 1407ق.
ابن هشام، عبد الملک، سیرت رسول خدا(ترجمه سیرت ابن اسحاق از روایت عبدالملک بن هشام)، ترجمه: رفیع الدین اسحاق بن محمد همدانی(قاضی ابرقوه)، تهران، نشر مرکز، 1373ش.
ابن هلال ثقفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، الغارات، ترجمه: عزیزالله عطاردی، بی جا، انتشارات عطارد، 1373ش.
ابوریه، محمود، اضواء علی السنه المحمدیه او دفاع عن الحدیث(سنت محمدی در گذر تاریخ)، ترجمه: سید محمود موسوی، قم، ذوی القربی، 1388ش.
ابوعبید، قاسم بن سلام ، النسب، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، 1410ق.
الازرقی، ابی الولید محمد بن عبدالله بن احمد، اخبار مکه، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، 1415.
الاصبهانی، ابو نعیم احمد بن عبد الله، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیا، بیروت، دارالکتب العربی،‎1407، چاپ پنجم.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، 1417.
تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، تهران، مرکز نشر کتاب، 1379ق.
جاحظ،عمرو بن بحر، الرسائل السیاسیه، بیروت، دار و مکتبه هلال، 1423، چاپ دوم.
جعفریان، رسول ، تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفا)، قم، انتشارات دلیل ما، 1382ش، چاپ دوم.
جمشیدیها، غلامرضا، روحانی، محمدرضا، علم الهدی، سید عبدالرسول، پروپاگاندای بنی امیه علیه خاندان پیامبر، فصلنامه علمی- پژوهشی شیعه شناسی، سال نهم، شماره35، پاییز1390.
جوهری بصری، احمد بن عبد العزیز، السقیفة و فدک، تحقیق: محمدهادی امینی، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی تا.
حاکم نیشابوری، ابی عبدالله محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، به کوشش مصطفی عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا.
حتّى، فیلیپ خوری ، تاریخ عرب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1380ش، چاپ سوم.
حسینی جلالی، سیدمحمدرضا، تدوین السنه الشریفه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1376ش
الحنبلی،  ابن العماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا.
خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد سماوی، قم، انوار الهدی، ۱۴۱۸ق.
الدورى، عبدالعزیز ، مقدمه فی تاریخ صدرالاسلام، بیروت، مرکزالدراسات الوحده العربیه، 2007، چاپ دوم.
دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ق.
ذهبی، محمدبن احمد ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ‌ به‌ کوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمری‌، بیروت‌، دار الکتاب‌ العربی، 1408.
الزرکلی، خیر الدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت،‌ دار العلم للملایین، الطبعة الثامنة، ۱۹۸۹م
زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه: علی جواهر کلام، تهران، موسسه مطبوعاتی امیرکبیر، 1333ش.
سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1418.
السخاوی، شمس ‌الدین، التحفة اللطیفه،  بیروت، دار الکتب العلمیه، 1993م.
طباطبایی، سید محمدحسین ، المیزان فی تفسیر القرآن، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى‏،1417، چاپ پنجم.
طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ترجمه: بهراد جعفری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1381ش.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375ش، چاپ پنجم.
طبری، حسن بن علی، الکامل البهائی، تهران، مرتضوی، بی تا.
طوسی، محمد بن حسن،  الأمالی، قم، دار الثقافة، 1414 ق
عاملی، سیدجعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص) (سیره صحیح پیامبر اعظم) ترجمه: محمد سپهری، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1391.
علایلی، عبدالله ،برترین هدف دربرترین نهاد(سموالمعنی فی سموالذات)، جلددوم، ترجمه: سیدمحمدمهدی جعفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، 1374ش.
عوتبی صحاری، سلمة بن مسلم‏، الأنساب، تصحیح محمد احسان نص‏، عمان، وزارة التراث القومی و الثقافة، 1427، چاپ چهارم.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تصحیح: سیدطیب موسوی جزایری، بیروت، دارالسرور، 1411.
الکاندهلوى،محمد یوسف، حیاة الصحابة، تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت، موسسه الرساله، 1420.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
محمدابوزهو، محمد، الحدیث والمحدثون او عنایۀ الامه الاسلامیه بالسنه النبویه، بیروت، دارالکتب العربی، 1404.
محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه امام حسین برپایه قرآن، حدیث، تاریخ، قم، موسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، 1388ش.
مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی،1374ش، چاپ پنجم.
مفید، محمدبن محمد،الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ترجمه و شرح: محمدباقر ساعدی خراسانی، تهران: اسلامیه،چاپ ششم: 1385ش.
مقدسی، مطهربن طاهر، البدء و التاریخ(آفرینش و تاریخ)، ترجمه محمد رضا شفیعى کدکنى،  تهران، آگه، چ اول، 1374ش.
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی ، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، إمتاع الأسماع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسى، بیروت، دار الکتب العلمیة،‏1420.
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی ، النزاع و التخاصم فیما بین بنی امیه و بنی هاشم، ترجمه: محمد باقر مدرس بستان آبادی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1383ش.
منقری، نصر بن مزاحم،  پیکار صفین، ترجمه: پرویز اتابکی، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1370ش.
واحدى، على بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق:کمال بسیونى زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
واقدی، محمدبن عمر، المغازی، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1361-1366.
هاوتینگ، جرالد، امویان: نخستین دودمان حکومت‌گر در اسلام، ترجمه:عیسی عبدی، تهران،  امیرکبیر، 1386.
یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی،ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382ش، چاپ نهم.
یوسفی غروی، محمدهادی، تاریخ تحقیقی اسلام، ترجمه: حسین علی عربی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382.