پژوهشی در مزار و آیین زیارت حضرت حمزه (ع) با تأکید بر سنت و سیره

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

مدرس دانشگاه و عضو گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت.

چکیده

حمزه بن عبد­المطلب، عموی پیامبر اکرم(ص) از معدود شخصیت‌هایی است که پس از گرویدن به اسلام، تمام توان خود را برای حراست از رسول خدا(ص) و پیشبرد اهداف آن حضرت به کار بست. رشادت‌ها و فداکاری‌های مخلصانه او در غزوات بدر و احد و برخی از سرایا از او چهره‌ای اسطوره­ای و قهرمان ترسیم کرد. شهادت مظلومانه او در سال سوم هجری و مثله شدنش توسط مشرکان قریش در احد و ملقب شدنش به سیدالشهداء از سوی پیامبر و تأکید آن حضرت بر عزاداری و زیارت حمزه، موجب اهتمام مسلمانان به تکریم و زیارت او در طول قرون اسلامی بوده است. در این مقاله که به روش توصیفی– تحلیلی سامان یافته است، زیارت حمزه در سنت معصومین(ع)و سیره مسلمانان، مورد بررسی قرار گرفته و از آئین و رسوم زیارت قبرش و نیز از مدفن و بقعه وی در ادوار مختلف سخن رفته است. برآیند مقاله حاکی از آن است که زیارت حضرت حمزه از همان زمان شهادتش مورد اهتمام رسول خدا(ص)، حضرت زهرا(س) و دیگر معصومان و صحابه و تابعین بوده است. اقتدای به این سیره در تمام ادوار اسلامی مدنظر مذاهب مختلف اسلامی بوده و افزون بر موسم حج که زائران بیت‌الله‌الحرام و مرقد مطهر نبوی به طور معمول به زیارت حمزه و دیگر شهدای احد رهسپار می‌شوند، در دیگر مناسبت‌ها نیز زیارت حمزه مدنظر مسلمانان بوده و رسوم خاصی در رابطه با آن وجود داشته است.          

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of the historical roots of the Umayyad enmity with his excellency Hamza (AS)

نویسنده [English]

  • Seyyed Mahmud Samani
University lecturer and a faculty member of history department in Hajj Research Center.
چکیده [English]

The enmity of the Umayyads with Hamza (AS), both in the period before and after their rule, had various causes and factors. In the pre-government era, the main reason for this enmity was due to two issues. The first issue was the historical rivalries and enmities between the Umayyads and the Hashemites, and this issue also affected the relations between the Umayyads and Hamza (AS). The second issue is their resentment towards the dear uncle of the Prophet (PBUH), which is manifested in the type of his martyrdom and the manner of dealing with his body. In the post-government period, the main reason for their enmity with Hamza (AS) was his effective role in supporting the Prophet (PBUH) and the religion of Islam. Manifestations of this enmity can be seen in the propaganda against him by fabricating hadiths and the attitude of Abu Sufyan and his son Mu'awiyah in dealing with the tomb of Hamza (AS). The result of this research is that the Umayyads, due to the role and position of Hamza (AS), were hostile to him in order to beat the most beloved person of the Prophet and the Ahl al-Bayt. That is why in the words of Ahl al-Bayt, pride is seen in Hamza (AS). In terms of method, the data processing method in this research is descriptive-analytical and content analysis as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hamza (AS)
  • Umayyads
  • Messenger of God (PBUH)
  • Enmity
  • Islam

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه،1378ق.
ابن اثیر جزری،علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دار الفکر،1409ق؛
ابن ادریس،السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1411ق.
ابن جبیر،‌ محمد بن احمد، رحله ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال، 1986م.
ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق؛
ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه المنوره، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفکر، 1410ق؛
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه فی التاریخ، بیروت، مکتبة المعارف، 1411ق؛
ابن‌ منظور، محمّد بن مکرم، لسان‌العرب. چ ۳٫ بیروت، دار صادر،۱۴۱۴ق.
ابن نجار، محمد بن محمد، الدره الثمینه فی اخبار المدینه، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، 1427ق؛  
ابن هشام السیره النبویه،  ج2، ترجمه رفیع الدین اسحق بن محمد همدانی، با مقدمه وتصحیح اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، ص1097.
آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی فارسی. تهران: نشر نی،۱۳۹۱.
امینی، عبد الحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، بیروت، دار الکتاب العربی، 1386ق.
بتنونی، محمد لبیب البتنونی، الرحله الحجازیه، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 1329ق.
بحرانی، عبد الله، عوالم العلوم، قم، مدرسه الامام المهدی، 1407ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ‌1417‌ق؛
بیهقی، احمد الحسین، دلائل النبوه، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب ‌العلمیه، 1405ق؛
بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری، بیروت، دار الفکر، 1416ق
جعفریان،رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، 1386ش.
جوادی آملی، عبد الله، ادب فنای مقربان،ج1، قم، نشر اسراء، 1383.
حافظ، علی، فصول من تاریخ المدینه، جده، مکتبه الثقافه، بی تا.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله،  المستدرک علی الصحیحین، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
حسینی مدنی، محمد کبریت، الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، تحقیق محمد حسن اسماعیل شافعی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
حلبی (م.1044ق.)، السیرة الحلبیه، بیروت، دار المعرفه، 1400ق.
حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، موسسه امام صادق، 1420ق.
خیاری، احمد یاسین، تاریخ معالم المدینة المنورة قدیماً و حدیثاً، ریاض، کتبة الملک فهد، 1419ق.
دیار بکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، بیروت، دار صادر، بی تا.
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر،به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق؛
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، المفردات فی غریب القرآن. چ ۱٫ دمشق . بیروت: دار العلم . الدار الشّامیه،۱۴۱۲ق.
رفعت پاشا، مرآت الحرمین، قاهره، المکتبه الثقافیه الدینیه، بی تا.
رکنی یزدی، محمّدمهدی، شوق دیدار، مشهد، دانشگاه مشهد، 1362.
زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی وادلته، دمشق، دارالفکر،1409
زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق؛
سبکی، تقی الدین، علی بن عبد الکافی، شفاء السقام فی زیارة خیر الانام، تحقیق الحسینی الجلالی، 1419ق.
سمهودی، علی بن عبد الله، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م
صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1404ق.
صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، به کوشش حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، المجلس العلمی، 1390ق.
طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الورى باعلام الهدى، تصحیح علی اکبر غفاری، بیروت، دار المعرفه، 1399ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
طریحی، فخرالدّین، مجمع‌البحرین. تحقیق سیّد احمد حسینی. چ ۳٫ تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۳۷۵.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، به کوشش محمد جعفر شمس الدین، بیروت، دار التعارف، 1412ق.
عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم: جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق.
فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد، العین. چ ۲، قم، انتشارات هجرت، ۱۴۱۰ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363ش.
مازندرانی، محمّدهادی بن محمّدصالح،   شرح فروع الکافی.، تصحیح محمّدجواد محمودی و محمّدحسین درایتی. قم، دار الحدیث للطّباعة والنّشر،1429ق.
متقی هندی، کنز العمال، به کوشش الدمیاطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی و موسسه الوفاء، 1403ق.
مرجانی، عبدالله بن عبدالملک، بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دارهجره النبی المختار، تحقیق محمد عبدالوهاب فضل، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 2002م.
نابلسی، الحقیقة و المجاز فی رحلة بلاد الشام و مصر و الحجاز: سفرنامه حج عبدالغنی نابلسی (م.1143ق.)، ج3، ص232.
نجمی، حرم حضرت حمزه در بستر تاریخ، فصلنامه میقات حجّ، ش 33 (سال 1379).
نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
واعظ جوادی، مرتضی، فلسفه زیارت و آیین آن، قم ، اسراء، 1391.
واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، بیروت، اعلمی، 1409ق.
یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، 1995م.