بازنمایی فاطمیان در تاریخ‌نگاری دودمانی ایوبیان: پژوهشی برپایۀ مُفَرِّج‌الکُروب فی اخبار بنی‌اَیّوب ابن‌واصل

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران

2 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

تاریخ فاطمیان را می‌توان در آثار گونه‌گون، از منابعِ موافق اسماعیلی گرفته تا منابعِ مخالف سنی و شیعی دوازده-امامی، بازجست. این مقاله بر یکی از منابع سنی یعنی مُفَرِّج‌الکُروب فی اخبار بنی‌اَیّوب متمرکز شده و با رویکرد «توصیفی–تحلیلی» و بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای، این پرسش را پی‌گرفته که سیمای فاطمیان در این کتاب چگونه بازنمایده شده-است؟ اهمیت موضوع از آن جهت است که مفرج‌الکروب اساساً تاریخ دودمانی ایوبیان است و از این روی تحلیل بازنمایی سیمای فاطمیان در تاریخ دودمانی دشمنان و جانشینان ایشان، می‌تواند عیار دقیقی برای سنجش بی‌طرفی ابن‌واصل باشد. آنچه ابن‌واصل دربارۀ فاطمیان آورده، مشتمل بر برخی روایدادهای تاریخی، عقاید فاطمیان و ذکر برخی از اشعار سروده-شده درباره آنها است. در مسئله نسب فاطمیان دیدگاه ابن‌واصل بر رد انتساب ایشان به علویان است، امّا در ذکر روایت‌های تاریخی مرتبط با فاطمیان کمتر دست به ارزش‌داوری زده و بدون جانب‌داری از ایوبیان به ذکر رویدادها پرداخته‌است. با این همه به‌ هنگام ذکر عقاید و باورهای فاطمیان روایت او قالب ردیه‌نویسی گرفته و متضمن بدگویی از فاطمیان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Representation of Fatimids in Ayyubid dynasty historiography A research based on Mafaraj al-Karub Fi Akhbar Bani Ayyub Ibn Wasil

نویسندگان [English]

  • maryam nejadmohammadi 1
  • Masoumali Pajeh 2
  • Ganbar Ali Roodgar 3
1 PhD student of Islamic History and Civilization, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Theological Education, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The history of the Fatimids can be found in various works, from pro-Ismaili sources to anti-Sunni and Shia sources of Twelver Imams. This article focuses on one of the Sunni sources, Mufarij al-Kuroob fi Akhbar Bani Ayyub, and with a "descriptive-analytical" approach and based on library studies, it pursues the question of how the image of the Fatimids is represented in this book? The importance of the issue is that Mafarj al-Karub is basically the dynastic history of the Ayyubids, therefore, the analysis of the representation of Fatimids' image in the dynastic history of their enemies and successors can be an accurate benchmark for measuring Ibn Wasil's impartiality. What Ibn Wasil brought about the Fatimids includes some historical events, the Fatimids' opinions and mentioning some poems written about them. In the issue of the Fatimids' lineage, Ibn Wasil's view is to reject their attribution to the Alawites. But in mentioning the historical narratives related to the Fatimids, he has done a little the value judgment and mentioned the events without favoring the Ayyubids. However, in the course of mentioning Fatimids' opinions and beliefs, his narration takes the shape of writing refutation and includes dispraising of the Fatimids.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Wasil
  • Mafaraj al-Karub Fi Akhbar Bani Ayyub
  • dynasty historiography
  • Ayyubids
  • Fatimids

 

 

  1. قرآن کریم
  2. ابن‌اثیر، ابوالحسن‌ علی بن‌ ابى‌ الکرم‌. (1938). الکامل فی التاریخ، تصحیح عبد الوهاب النجار، قاهره: إدارة الطباعة المنیریة.
  3. ابن‌اثیر، ابوالحسن‌ علی بن‌ ابى‌ الکرم‌. (1936). التاریخ الباهر فی دولة الاتابکیه، تحقیق عبدالقادر طلیمات، بغداد و قاهره : درالکتب الحدیثه و مکتبة المثنی.
  4. ابن تغری بردی، ابوالمحاسن یوسف. (1375). النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و قاهره، قاهره: دارالکتب المصریه.
  5. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد.(1975). العبر و دیوان‌ المبتدا و الخبر فی‌ ایا‌م‌ العرب‌ و العجم‌ و البربر و من‌ عا‌صرهم‌ من‌ ذوی السلطا‌ن‌ الاکبر، بیروت: دار الفکر.
  6. ابن خلکان، ابوالعبّاس احمد بن محمّد. (1944). وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت: دارصادر.
  7. ابن دواداری، ابوبکر بن عبدالله بن ایبک. (1972) کنز الدرر و جامع الغرر؛جلد هشتم زَهر المُرُوج من قسمة فلک البروج یا الدرة الزکیة فی أخبار دولة الملوک الترکیة. تحقیق ولرخ هاریمان. قاهره: مکتبة المؤید.
  8. ابن عماد حنبلی، أبوالفلاح عبدالحی بن احمد. (1406). شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، تحقیق عبدالقادر ارناووط، دمشق و بیروت: دارابن کثیر.
  9. ابن کثیر دمشقی، إسماعیل بن عمر. (1407). البدایة والنهایة، بیروت: دارالفکر.
  • ابن‌واصل، محمدبن سالم، تاریخ ایوبیان. (1953). مفرج‌الکروب فی اخبار بنی ایوب، تصحیح جمال‌الدین شیال و حسنین محمد ربیع، قاهره: مکتبة جامعه الاسکندریه.
  1. ابن‌واصل، محمدبن سالم، تاریخ ایوبیان. (1383). مفرج‌الکروب فی اخبار بنی ایوب، تصحیح جمال‌الدین شیال و حسنین محمد ربیع، ترجمه پرویز اتابکی، تهران: علمی و فرهنگی.
  • ابن الوردی الصدیقی، أبی‌حفص عمر بن مظفر. (1996). تاریخ ابن الوردی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  1. ابوشامه، شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل، الروضتین فی اخبار الدولتین النوریه و الصلاحیه، تصحیح ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۲م.
  • ابوالفدا، اسماعیل بن علی(1325). تاریخ أبی‌الفداء المسمی المختصر فی أخبار البشر. قاهره: المطبعة الحسینیة المصریة.
  • بروکلمان، کارل (۱۴۲۹). تاریخ الأدب العربی، قم: دارالکتاب الاسلامی.
  1. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله ( 1429). کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج 1 و 22.
  • ذهبی، شمس‌الدین أبو عبد الله محمد بن أحمد. (1409). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، عمرعبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • ذهبی، شمس‌الدین أبو عبد الله محمد بن أحمد. (1405). سیر أعلام النبلاء، تصحیح شیخ شعیب الأرناؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • سبکی، تاج‌الدین عبدالوهاب بن تقی‌الدین. (1413). طبقات الشافعیة الکبرى، تحقیق محمود محمد طناحی د. عبد الفتاح محمد الحلو، قاهره: هجر للطباعة والنشر والتوزیع.
  1. سجادی، سیدصادق و هادی عالم‌زاده. (1393). تاریخ‌نگاری در اسلام، تهران: سمت.
  • سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمان بن ابی‌بکر. (1418). حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  1. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمان بن ابی‌بکر. (1964). بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین والنحاة، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم :یدا لبنان : المکتبة العصریة.
  2. صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک. (1911). نکت الهمیان، قاهره: مطبعة الجمالیة.
  3. صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک. (2000). الوافی بالوفیات، تحقیق أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، بیروت: دارإحیاء التراث.
  4. عینی، محمود. (1988). عقد الجمان فی تاریخ أهل الزمان: العصر الأیوبی، تحقیق محمد محمدامین، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
  5. قلقشندی، أحمد بن علی بن أحمد. (1971). صبح الأعشى فی صناعة الإنشاء، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  6. ماجد، عبدالمنعم. (1994). ظهور الخلافة الفاطمیة وسقوطها فى مصر، قاهره: دارالفکرالعربی.
  7. مقریزی، احمد بن علی. (1393). اتّعاظ الحنفا بأخبار الأئمة الفاطمیّین الخلفا، تحقیق محمد حلمی محمد احمد، قاهره: المجلس الاعلی للشوون الاسلامیه.
  8. مقریزی، احمد بن علی. (1418). المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والاثار، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  9. ناصری طاهری، عبدالله. (1379). فاطمیان در مصر، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  • یمنی، عماره.(2000). دیوان الشاعر عمارة بن أبی الحسن علی بن محمد بن زیدان القحطانی، شرح و تحقیق عبدالرحمنبنیحیى الاریانی و احمد عبدالرحمن المعلمی. دمشق: مطبعة عکرمة.
  1. هیرشلر،کنراد. (1395). تاریخ‌نگاری عربی در دوره‌ی میانه (مولف در مقام کنشگر)، زهیر صیامیان گرجی، تهران: سمت.