تأملی بر معناکاوی پیکرنگاری مذهبی در نقاشی غدیرخم اثرحاجی فارسی محفوظ در موزه آستان معصومه(س) در قم

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران.

10.22034/skh.2023.13076.1290

چکیده

یکی از نمونه­های نقاشی مذهبی در دوره قاجار، نقاشی غدیرخم در موزه آستان حضرت معصومهB است که نقاشی ماندگاری در زمینه شمایل­نگاری مذهبی و انتقال سنت­های مذهبی در دروه قاجار است. در این نقاشی تأکید بر بازنمایی و نمایش واقع­نمایانه واقعه غدیرخم از نقش­های مهم در نمایش شکوهمندانه این واقعه دینی بوده است. در این اثر کمتر شناخته­شده نقاشی به نام حاجی فارسی، در موزه قم به شماره اموالی 900 سنت تصویری واقعه­غدیر را  کنار هنر پیکرنگاری درباری قاجار بر ما آشکار می کند. مطالعه این اثر نشان می­دهد هنرمند تلاش کرده با نمایش واقع­گرایانه واقعه غدیر و پیوند آن با نقاشی پیکرنگاری درباری قاجار، ویژگی­های پیکرنگاری درباری از شاهان و ارادت آنان را به دین تشیع و واقعه پراهمیت غدیر نشان دهد.
 تمرکز اصلی نقاشی بر واقعه غدیر است که بیش از تصاویر شاهان به چشم می­آید. نمایش اتفاق غدیر با ویژگی­های  نقاشی پیکرنگاری درباری همخوانی تصویری داشته است. هدف این پژوهش مطالعه نقاشی واقعه غدیر است که تا کنون معرفی و پژوهش نشده است و به ویژگی­های نقاشی پیکرنگاری درباری در حاشیه اثر و تمرکز بر واقعه غدیر می­پردازد. سؤالات اصلی پژوهش به این شرح است: کارکرد نمایش واقعه غدیر در مرکز تصویر با چه ویژگی­هایی انجام شده است؟ نمایش شاهان قاجار به روش پیکرنگاری در حاشیه واقعه غدیر چه کارکرد تزئینی داشته است؟ روش تحقیق در این پژوهش علمی، توصیفی_ تحلیلی بوده و با استفاده از منابع کتابخانه­ای و مطالعه میدانی نمونه موزه­ای اثر در موزه قم انجام شده است. شیوه تحلیل بر اساس اصول و قواعد هنری تجسمی به کار رفته در نقاشی است.
پژوهش حاضر یکی از جنبه­های دینی و معنانمایانه واقعه غدیر و ارتباط آن با نقاشی قاجار را واکاوی می­کند. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد در این نقاشی کنار بازنمایی واقعه مهم غدیر و نمایش پیکرنگاری درباری، ویژگی­های بصری اثر منطبق بر ویژگی­های نقاشی پیکرنگاری درباری قاجار بوده و ارادت شاهان مهم ایران از گذشته تا دوره قاجار به تشیع و علیg را نمایش می­دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Meaning of Exploring Religious Iconography in the Ghadirakhm Painting by Haji Farsi Mahfouz in the Astan Museum of Masoumeh Astan

نویسنده [English]

  • Elaheh Panjehbashi
Department of Painting, Faculty of Art, AlZahra University, Tehran, Iran.( e.panjehbashi@alzahra.ac.ir)
چکیده [English]

        One of the examples of religious painting in the Qajar period is the Ghadirakhm painting in the Astan Museum of Hazrat Masoumeh, which is a lasting painting in the field of religious iconography and transmission of religious traditions in the Qajar period. In this painting, the emphasis on the realistic representation of the Ghadir Kham event has been one of the important roles in the magnificent display of this religious event. In this little-known painting by Haji Farsi, in the Gham Museum, numbered 900, it reveals to us the pictorial tradition of the Ghadir event along with the art of Fajjar's court iconography. The study of this work shows that the artist has tried to show the characteristics of court portraits of kings and their devotion to the Shia religion and the important event of Ghadir by realistically depicting the incident of Ghadir and linking it with Qajar court portrait painting. The main focus of the painting is on the incident of Ghadir, which is seen more than the pictures of the kings. The depiction of the incident of Ghadir has a pictorial concordance with the characteristic of court portrait painting. The purpose of this research is to study the painting of the Ghadir event, which has not been introduced and researched so far, and it deals with the characteristics of court portrait painting in the margin of the work and focusing on the Ghadir event. The main questions of the research are as follows: What are the characteristics of showing the Ghadir event in the center of the image? What was the decorative function of depicting the Qajar kings in the way of iconography on the sidelines of the Ghadir incident? The research method in this scientific research is descriptive-analytical, using library resources and a field study of a museum example of the work in Qom Museum, and the method of analysis is based on the principles and rules of visual art used in painting. The present research is one It analyzes the Ghadir event and its relationship with Qajar painting from religious and meaningful aspects. The results of the present research show that in this painting, in addition to the representation of the important event of Ghadir, in addition to the display of court iconography, the visual characteristics of the work correspond to the characteristics of Qajar court iconography painting and the devotion of the important kings of Iran from the past to the Qajar period to Shiism and Ali. It displays A.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • painting
  • iconography
  • Ghadirakhm
  • Haji Farsi

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. منابع

    قرآن کریم(1386)، ترجمه مهدی الهی قمشه­ای، انتشارات اسوه.

    1. امانت، عباس(1398)، قبله عالم ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمه حسن کامشاد، تهران، کارنامه
    2. افشاری، مرتضی(1386)، خیالی­نگاری پایه­گذار شمایل­نگاری به مفهوم امروزین، کتاب ماه هنر، ش107-108، ص38-44.
    3. فشاری، مرتضی، آیت­اللهی، حبیب­الله، رجبی، محمدعلی (1389)، بررسی روند نمادگرایی شمایل­ها در نگارگری اسلامی از منظر نشانه­شناسی، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش 13،ص54-37.
    4. افهمی، رضا و علی اکبر شریفی مهرجردی(1389)، نقاشی و نقاشان دوره قاجار، کتاب ماه هنر، ش148. ص33-24.
    5. آژند، یعقوب (1385)، نمایش در دوره صفوی، تهران، فرهنگستان هنر.
    6. آدامووا، آ.ت (1386)، نگاره­های ایرانی گنجینه ارمیتاژ، ترجمه زهره فیضی، تهران، فرهنگستان هنر.
    7. افشار مهاجر، کامران (1391)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، تهران، دانشگاه هنر.
    8. آژند، یعقوب (1392)، نگارگری ایران، تهران، سمت.
    9. بلوکباشی، علی (1375)، قهوه­خانه­های ایران، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی.
    10. بورکهارت، تیتوس (1390)، ارزش­های جاویدان در هنر اسلامی، مجموعه مقالات هنر و معنویت، ترجمه­ انشالله، رحمتی، تهران، فرهنگستان هنر.
    11. پاکباز، رویین(1379)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، نارستان.
    12. پنجه­باشی، الهه، فرهد، فرنیا (1396)، خورشید و فرشته نمادی از زن در کاشی­های کاخ گلستان، مجله زن در فرهنگ و هنر، دوره 9، ش4. ص511-528.
    13. پنجه­باشی، الهه (1399)، خوانش شمایلی نقاشی حضرت علی و حسنین b در دوره قاجار محفوظ در آستان قدس، دوفصلنامه سخن تاریخ، س 14، ش32، ص47-71.
    14. پنجه­باشی، الهه (1399)، مطالعه تحلیلی ویژگی­های بصری و عناصرساختاری نقش­مایه دایره در نقاشی معروف به شمس اواخر دوره قاجار محفوظ در موزه آستان قدس رضوی، نگره، ش 56، ص23-5.
    15. پنجه­باشی، الهه (1400)، مطالعه عناصر ساختاری نقاشی پرده بزرگ درویشی دوره قاجار بر اساس تاریخ­نگاری بخش قدیم و جدید موجود در موزه آستان قدس، فصلنامه نگره، ش59، ص42-59.
    16. تناولی، پرویز (1368)، قالیچه­های تصویری ایران، تهران، سروش.
    17. جلالی جعفری، بهنام (1382)، نقاشی قاجاریه نقد زیبایی­شناسی، تهران، کاوش قلم.
    18. حسینی، سیدهاشم، طاووسی، محمود (1385)، تحول هنر کتیبه­نگاری عصر صفوی با توجه به کتیبه­های صفوی مجموعه حرم مطهر امام رضاg کتاب ماه هنر، فروردین و اردیبهشت، ص64-58.
    19. خلیلی، ناصر (1382)، گرایش به غرب در هنر عثمانی، قاجار، هند؛ تهران، کارنگ.
    20. دل‌زنده، سیامک (1395 )، تحولات تصویری هنر ایران بررسی انتقادی، تهران، نظر.
    21. ریاضی، محمدرضا (1395)، کاشی­کاری قاجاری، تهران، یساولی.
    22. شمس‌الدین، محمدحسین (1419)، بیروت، دارالکتب‌العلمیة، چاپ اول. 
    23. چلیپا، کاظم، گودرزی، مصطفی، شیرازی، علی­اصغر (1390)، تأملاتی درباره موضوعات ملی و مذهبی در نقاشی قهوه­خانه­ای، فصلنامه نگره، ش18، ص69-81.
    24. علیزاده بیرجندی، زهرا، اکرم ناصری (1395)، پیوندهای هنر و سیاست در عصر قاجار و پیامدهای آن، باغ نظر، سال 13، شماره 42، ص78-67.
    25. فلور، ویلم، چلکووسکی، پیتر و مریم اختیار (1381)، نقاشی و نقاشان دوره قاجاریه، ترجمه یعقوب آژند، تهران، ایل شاهسون بغدادی.
    26. کشمیرشکن، حمید (1393)، کنکاشی در هنر معاصر ایران، تهران، نظر.
    27. کوثری، مسعود (1390)، هنر شیعی در ایران، جامعه­شناسی هنر و ادبیات، س3، ش1، ص 36-7.
    28. گودرزی، مرتضی (1388)، آیینه خیال، تهران، سوره مهر.
    29. نصری، امیر (1389)، رویکرد شمایل­نگاری و شمایل­شناسی در مطالعات هنری، رشد، آموزش هنر، دوره 8، ش1، ص62-56.
    30. میرزایی مهر، علی­اصغر، حسینی، مهدی (1396)، کشف ارزش تصویر در هنر عهد فتحعلی شاه قاجار، مبانی نظری هنرهای تجسمی، ش4، ص99-110.
    31. -Ettinghausen,Richard.(1954). Thw Wadecupin the Cleveland Museum of Art,Its Originand Decorations,in Art s Orientalis,vol2, University of Mishigan,p349.
    32. -Raby and others(1998),Royal Persian Painting (The Qajar Epoch1785-1925)Broklyn Museum of Art,Newyork.
    33. -Ulrich, Marzolph , (2001). »Persian PopularLiterature in the Qajar Period«   ,Nanzan University,  Vol. 6.0, No. 2, pp. 215-236
    34. malekmuseum.org.