چالش‌‌های اقتصادی در کشاورزیِ سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی(نمونه پژوهی قرون سوم و چهارم قمری)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران، ایران

2 دانش آموخته دکتری، تاریخ اسلام، دانشگاه اصفهان، ایران.

10.22034/skh.2022.12750.1276

چکیده

زمین­های کشاورزی یکی از اساسی‌ترین منابع درآمدزایی برای حکومت‌ها بوده است و فرمانروایان با درک اهمیت آن روی زمین‌های کشاورزی سرمایه‌گذاری می­کردند. با توجه به سهم مهم درآمد زمین‌های کشاورزی در اقتصاد حکومت‌ها، پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ می­دهد که عوامل چالش‌زای اقتصادی در کشاورزی قرون سوم و چهارم قمری در سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی چه بوده است. این پژوهش با استفاده از رویکرد توصیفی_تحلیلی و با رجوع به منابع کتابخانه‌ای به پرسش مد نظر پاسخ می­گوید. فرضیه پژوهش بر این استوار است که عدم مدیریت درست فرمانروایان  کنار برخی عوامل محیطی چالش‌هایی را برای کشاورزی این قرون ایجاد کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد عواملی، همچون ناامنی، تغییر چندباره مالکیت اراضی، گسترش اراضی اقطاعی و کاهش قدرت دهقانان، عدم وجود نظام کارآمد مالیاتی و اخذ خراج، تأثیر سیاست‌های فرمانروایان و برخی عوامل محیطی، مانند زلزله، از عوامل مهم چالش‌زا برای کشاورزی در قرون سوم و چهارم قمری در سرزمین‌های خلافت شرقی اسلامی بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Economic challenges in agriculture in the lands of the Eastern Islamic Caliphate (Study example: 3rd and 4th lunar centuries)

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Heydari Darani 1
  • Arman Forouhi 2
1 PhD student of Islamic history, University of Tehran, Iran.( Ebrahim.heydari.d@ut.ac.ir)
2 PhD Islamic history, Isfahan University, Iran. (Arman.Forouhi@yahoo.com)
چکیده [English]

Agricultural land has been one of the most basic sources of income for governments, and the rulers, realizing its importance, invested in agricultural land. Considering the important share of agricultural land income in the economy of governments, the present research answers the question of what were the economic challenging factors in agriculture in the third and fourth lunar centuries in the lands of the Islamic Eastern Caliphate. This research answers the question by using descriptive-analytical approach and referring to library sources. The hypothesis of the research is based on the fact that the lack of proper management of the rulers along with some environmental factors has created challenges for agriculture in these centuries. The findings of the research show that factors such as insecurity, multiple changes of land ownership, the expansion of feudal lands and the reduction of peasants' power, the absence of an efficient tax system and collection of tribute, the influence of rulers' policies and some environmental factors, such as earthquakes, are among the important challenging factors for agriculture in the lands of the Eastern Islamic Caliphate in the third and fourth lunar centuries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • agriculture
  • land
  • village
  • city
  • tribute

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. ابن رسته، الاعلاق‌النفیسه، (1380). ترجمه حسین قره‌چانلو، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  2. ابن‌اثیر، عزالدین على، (1371). الکامل فی‌التاریخ، ترجمۀ ابوالقاسم حالت و عباس خلیلى، تهران، نشر مؤسسۀ مطبوعاتى علمى، جلد 16، 17، 18، 19، 20.
  3. ابن‌اسفندیار، محمدبن حسن، (1366). تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، چاپ دوم، تهران، نشر پدیدۀ خاور.
  4. ابن‌العبری، (1377). مختصر تاریخ‌الدول، ترجمۀ عبد‌المحمد آیتى، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  5. ابن‌الفقیه‏، ابوبکر محمد بن اسحاق، (1349). البلدان، ترجمۀ ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
  6. ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد، (1351/1872م). المسالک و الممالک، لیدن، مطبعة بریل.
  7. ابن‌خرداذبه، ابوالقاسم عبیداللّه بن عبداللّه، (1371). مسالک و ممالک، ترجمۀ سعید خاکرند، بی‌جا، مؤسسۀ مطالعات و انتشارات تاریخی.
  8. ابن‌خلدون، (1363). العبر: تاریخ ابن‌خلدون، ترجمۀ عبدالمحمد آیتى، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى، جلد 1، 2 و 3.
  9. ابن‌طقطقی، (1360). تاریخ فخری، ترجمۀ محمد وحید گلپایگانى، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  10. ابن‌‌فندق، (1361). تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، چاپ سوم، تهران، نشر فروغی.
  11. اصطخرى، ابواسحاق بن ابراهیم بن محمد، (1340). مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  12. الدوری، عبدالعزیز، (1374/1995م). تاریخ العراق الاقتصادی فی القرن الرابع الهجری، الطبعة الثالثه، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
  13. __________، (1394). پژوهشی در تاریخ سیاسی، اداری و مالی عصر عباسی اول، با مقدمه، ترجمه و تعلیق رمضان رضایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  14. بلاذری، احمد بن یحیی، (1337). فتوح‌البلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران، نشر نقره.
  15. بوسه، هریبرت، (1397). «ایران در زمان بوئیان»، تاریخ ایران کمبریج، ویراسته ار.ال. فرای، ترجمۀ تیمور قادری، چاپ چهارم، تهران، نشر مهتاب، جلد 4.
  16. جرفادقانى، ابوالشرف ناصح بن زفر، (1374). ترجمۀ تاریخ یمینى، به تحقیق جعفر شعار، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
  17. راوندی، مرتضی، (1357). تاریخ اجتماعی ایران، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد 3.
  18. __________، (1359). تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد 4.
  19. زرین‌کوب، عبدالحسین، (1356/2536ش)، دو قرن سکوت، چاپ هفتم، تهران، انتشارات جاویدان.
  20. طبری، محمد بن جریر، (1375). تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ پنجم، تهران، نشر اساطیر، جلد 13، 14، 15.
  21. قمی، حسن بن محمد، (1361). تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن على بن حسن عبد الملک قمى، به تحقیق سید جلال‌‌الدین تهرانى، تهران، نشر توس.
  22. کریستنسن، آرتور، (1382). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ غلامرضا رشید یاسمی، تهران، صدای معاصر.
  23. کریمی قهی، منصوره، (1393). «تأثیر شرایط اقلیی و سیاست گذاری‌های اقتصادی بر انحطاط اقتصادی شهر بغداد در عصر خلافت عباسی»، تاریخ اجتماعی و اقتصادی، شمارۀ 2، سال 3، 87-69.
  24. گردیزی، عبدالحى بن ضحاک بن‏ محمود، (1363). زین‌الأخبار، به تحقیق عبدالحى حبیبى، تهران، دنیاى کتاب.
  25. لسترنج، گی، (1377). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، چاپ سوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  26. لمبتون، ا.ک.اس،(1362). مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، چاپ سوم، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
  27. _________، (1372). تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، نشر نی.
  28. متز، آدام، (1364). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر، جلد1.
  29. مسکویه، ابوعلی، (1376). تجارب‌الاُمم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران، نشر توس، جلد 5 و 6.
  30. مقدسی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابوبکر بناء، (1361). أحسن‌التقاسیم فی‌المعرفة‌الأقالیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان، جلد 2.
  31. مقدسی، مطهر بن طاهر، (1374). آفرینش و تاریخ، ترجمۀ محمدرضا شفیعى کدکنى، تهران، نشر آگه، جلد 2.
  32. نرشخی، ابو بکر محمد بن جعفر، (1363). تاریخ بخارا، چاپ دوم، ترجمۀ ابو نصر احمد بن محمد بن نصر القباوى، تلخیص محمد بن زفر بن عمر، تحقیق محمدتقى مدرس رضوى، تهران، نشر توس.
  33. نعمانی، فرهاد، (1358). تکامل فئودالیسم در ایران، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، جلد 1.
  34. نوری، محمد یوسف، (1381)، مفاتیح‌الأرزاق یا کلید دَرِ گنج‌های گهر، با مقدمه، تنقیح و توضیح هوشنگ ساعدلو، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، جلد 1.
  35. یوسفی‌فر، شهرام، (1390). شهر و روستا در سده‌های میانۀ تاریخ ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  36. Adamo, Nasrat, and Nadhir Al-Ansari, (2020), "The Decline", Earth Sciences and Geotechnical Engineering 10, no. 3, 253-281.
  37. Butzer, Karl W, Juan F. Mateu, Elisabeth K. Butzer, and Pavel Kraus. (1985), "Irrigation agrosystems in eastern Spain: Roman or Islamic origins?" Annals of the Association of American Geographers75, no. 4, pp 479-509.
  38. Tholib, Udjang, (2009), "The Economic Factors of the ‘Abbasid Decline During the Buwayhid Rule in the Fourth/Tenth Century." Al-Jami'ah: Journal of Islamic Studies 47, no. 2, 343-376.