ارزیابی کتاب های جغرافیایی اسلامی از دیدگاه زکریا بن محمد قزوینی(د.٦٨٢)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

2 استادیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران .

3 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

چکیده

زکریا‌بن‌محمد قزوینی (نام و نسب درست او، زکریا‌بن‌محمد‌بن‌محمود است) (د.682ق) در آثارالبلاد و اخبارالعباد، نخستین اثر جغرافیایی مسلمانان که پس از تشکیل و تثبیت دولت ایلخانان تألیف شده­، صرف­نظر از اقتباسات بسیاری که بدون ذکر نام، از منابع مختلف کرده، از 12 اثر جغرافیایی، تألیف سده­های چهارم تا ششم، با ذکر نام کتاب یا مؤلف، مطالبی را نقل کرده ­است. مسئله اصلی در این پژوهش، آن است که استفاده قزوینی از منابع جغرافیایی پیشین، بر پایه چه ترجیحات و معیارها و در واقع، حاصل چه رویکردهایی بوده ­است؟
مؤلفان این مقاله، با استقصای همه ارجاعات قزوینی به منابع مذکور و مصرح خود و سنجش آنها با محتوای آن منابع، کوشیده­اند پاسخی بدین مسئله بدهند. ازجمله یافته­های این پژوهش، آن است که قزوینی آگاهانه منابع و مطالب منابع را گزینش کرده و این گزینش­ها حاصل و نیز نشان نگرش او به جایگاه هر منبع بوده ­است. او خاصه آشنایی مستقیم و بلاواسطه جغرافیانویسان را از نشانه­های اعتبار آثارشان می­شمرد و از همین رو، گزارش نویسندگان در باره زادگاه و پرورشگاه خود یا در مورد مسیرهای سفرشان را معتبرتر از بقیه گزارش­ها می­انگاشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Islamic geographical books from the point of view of Zakaria ibn Muhammad Qazvini (d. 682)

نویسندگان [English]

  • Maryam Soleimani Fard 1
  • Qanbar Ali roodgar 2
  • Hadi Alem Zadeh 3
1 PhD student in the Department of History and Civilization of Islamic Nations, School of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Theological Education, Farhangian University, Tehran, Iran
3 Professor of the Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Among Amir Kabir's modernizing programs, his military reforms had a privileged position. These reforms, which were rooted in his familiarity with modern European armies, were among his most important reform concerns. The present article, with descriptive-analytical method, aims to answer the question, what was the approach of Amir Kabir's military discourse? And what effect did it have on the idea of forming a modern national army in Iran? It seems that Amir Kabir's military discourse emerged in order to realize Iran's independence from foreigners and establish internal order and security. The findings of this study show that he considered the existence of a modern and powerful army to be the main basis for the modernization and development of Iran; For this reason, with programs and actions such as establishing internal order and security, confronting the influence of foreigners in Iran's military affairs, reforming the structure of the armed forces, equipping the army with modern training, facilities and weapons, establishing a navy and etc., he tried to form a powerful modern army for Iran. However, after the death of Amir, the continuation of these reforms by him failed; But his military discourse was followed in the next period such as Constitutional and Pahlavi I until it led to the formation of the new army in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Āthār al-bilād wa- akhbār al-ʽibād
  • Geography
  • Islamic geography
  • Zakarīyā Ibn Moḥammad Qazwīnī
  • Marvel writing

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. الف. منابع فارسی و عربی

    1. ابن­فقیه، احمد‌بن‌محمد، 1416ق، البلدان، تصحیح: یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب.
    2. ـــــ ، 1379ش، البلدان، ترجمه مختصر: محمدرضا حکیمی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    3. ابوحامد غرناطی، 2006م، الرحلة غرناطی (تحفة الالباب و نخبة الإعجاب و رحلة الی اربة و آسیة)، قدم لها: قاسم وهب، الطبعة الأولی، عمان، دار الفارس.
    4. ابوریحان بیرونی، محمد‌بن‌احمد، 1380ش، آثارالباقیة عن القرون الخالیة، تحقیق: پرویز اذکایی، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب.
    5. ابودلف، مسعربن‌المهلهل الخزرجی، بی‌تا، الرسالة الثانیة لابی دلف، تحقیق: بطرس بولغاکوف و انس خالدوف، ترجمه و تعلیق: محمد منیر مرسی، عالم الکتب.
    6. اشپولر،برتولد، 1351ش، تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران، بنیاد ترجمه و نشر کتاب.
    7. اصطخری، ابراهیم‌بن‌محمد، 2004م، المسالک و الممالک، محقق/ مصحح:محمد جابر عبدالعال حینى، قاهره،‏ الهیئة العامة لقصور الثقافة‏.
    8. ـــــ ، 1340ش، المسالک و الممالک، تصحیح: ایرج افشار، تهران، بنیاد ترجمه و نشر کتاب.
    9. بکرى، عبدالله‌بن‌عبدالعزیز، 1992م، المسالک و الممالک، 2 جلد، محقق/ مصحح: آدریان فان لیوفن و اندرى فیرى، بیروت، دار الغرب الاسلامی‏.
    10. بی­نام، خرداد و تیر 1327ش، «کتاب آثارالبلاد قزوینی و ترجمه احوال شعرای فارسی»، مجله یادگار، سال چهارم، شماره 9 و10.
    11. توانا، مینا، یونس فرهمند، تابستان 1369، «مسالک و الممالک بکری: ارزیابی گزارش­های او در باره ایران»، تاریخ و تمدن اسلامی، دوره 13، شماره 25، تهران، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات.
    12. جاسم، عطا سلمان، 2006م/1427ق، «زکریا القزوینی سیرته و آثاره»، جامعة الواسط.
    13. خلیفه، مجتبی، اسفند 1384، «سفرنامه ابوحامد غرناطی، مکمل گزارش­های ابن­فضلان»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 99و100، تهران، خانه کتاب.
    14. رضا، عنایت‌الله، 1389ش، مدخل «جغرافیا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج18، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
    15. ـــــ ، 1370ش، مدخل «ابن­فقیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج4، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
    16. ـــــ ، 1378ش، مدخل «ابودلف»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج5، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
    17. صادقی، مسعود و اشکواری، محمدجواد، بهار 1393، «احمدبن‌عمر‌بن‌انس العذری؛ نخستین جغرافی­دان عجایب­نگار اندلسی»، تهران، مجله مطالعات تاریخ اسلام، سال 6، شماره 20.
    18. صفا، ذبیح‌الله، 1369، تاریخ ادبیات ایران، تهران، انتشارات فردوس.
    19. طبری، محمدبن‌ایوب، 1391ش، تحفة ­الغرائب، تصحیح: جلال متینی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
    20. عذری، احمدبن‌عمر‌بن‌أنس المعروف بابن الدلائی، 1965م، نصوص عن الأندلس من کتاب ترصیع الأخبار و تنویع الآثار و البستان فی غرائب البلدان و المسالک إلی جمیع الممالک، تحقیق: الدکتور عبدالزیز الأهوانی، مدرید، مطبعة معهد الدراسات الإسلامیة.
    21. علائی، سیروس، پاییز 1372، جهان‌نمای زکریای قزوینی، مجله ایران‌شناسی، شماره 19، تهران، بنیاد مطالعات ایران.
    22. قزوینی، زکریا‌بن‌محمد، 1373ش، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه: میرزا جهانگیر قاجار، تهران، امیرکبیر.
    23. ـــــ ، 1998م، آثارالبلاد و اخبارالعباد، بیروت، دار صادر.
    24. ـــــ ، 1395ش، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه: محمد مراد‌بن‌عبدالرحمن، تصحیح: احمد شاهمرادی، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
    25. کراچکوفسکی، ایگناتی ایلیانوویچ، 1379ش، تاریخ نوشته­های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    26. کرمانی، اوحدالدین، 1366، دیوان رباعیات، به کوشش: احمد ابومحبوب، مقدمه: باستانی پاریزی، تهران، سروش.
    27. مسعودی، علی‌بن‌الحسین، 1970م، مروج الذهب و معادن الجوهر، الترجمة الفرنسیة: باعتناء الأستاذین دمینار باربیه و دکورتل پاوه، تهران، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
    28. ـــــ ، 1409ق، مروج الذهب و معادن الجوهر، اسعد داغر، قم، دار الهجرة.
    29. محمود، وسن ابراهیم حسین، 2014م، «القزوینی و منهجه فی کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد»، مجله الاستاذ، المجلد الأول، العدد 211.
    30. معصومی، عبدالله، بهار 1399، «شیوه تاریخ­نگاری مروج­الذهب و معادن الجوهر مسعودی»، پژوهشنامه تاریخ، سیاست و رسانه، 13ـ32، سال سوم، شماره اوّل.
    31. مقدسی، محمد‌بن‌احمد، بی‌تا، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، بیروت، دار صادر.
    32. ـــــ ، 1361ش، أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، 2 جلد، ترجمه: على­نقى منزوى، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان‏.
    33. مینورسکی، ولادیمیر، 1351ش، سفرنامه ابودلف در ایران، ترجمه: سید ابوالفضل طباطبایی، تهران، انتشارات زوّار.
    34. هروی، على‌بن‌ابوبکر، 1423ق، الإشارات إلی معرفة الزیارات، محقق/ مصحح: على‏عمر، قاهره‏، مکتبة الثقافة الدینیة‏.
    35. یاقوت‌بن‌عبدالله (یاقوت حموی)، 1995م، معجم­ البلدان، 7 جلد، بیروت، دار صادر.
    36. ـــــ ، 1380، معجم ­البلدان، 2 جلد، علی­نقی منزوی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).

    ب. منابع انگلیسی

    1. C.E. Bosworth, 1990, Encyclopaedia Iranica, ĀŢĀR AL-BELĀD, Center for Iranian Studies Columbia University NewYork ,VOL.װ. 8, pp.909.
    2. M.Streck, 1987, AL_ĶAZWİNİ, The Encyclopaedia of Islam , Leiden, Newyork, Kobenhavn, Koln: E.J. BriLL, 4/841-844.