مطالعه تطبیقی وضعیت آموزشی گیلان در دوره های قاجار و پهلوی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه خوارزمی. تهران، ایران

چکیده

یکی از مسائل بنیادی و حائز اهمیت در شناخت وضعیت اجتماعی و سیاسی هر جامعه، بررسی و مطالعه ساختار و وضعیت نهادهای آموزشی آن جامعه است. به عبارت دیگر وضعیت و ساختار آموزشی هر جامعه زیربنای تحولات اجتماعی و سیاسی آن به شمار می‌رود؛ از این‌رو مطالعه صحیح آن می‌تواند به شناخت بهتر ساختار اجتماعی و سیاسی آن جامعه در بازه‌های زمانی مختلف منتج شود. وضعیت آموزشی گیلان در دوره معاصر، به دلیل کمبود اسناد و مدارک مربوط، تاکنون کمتر مورد توجه پژوهشگران تاریخ معاصر قرار گرفته است. لذا با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر تلاش دارد تا با تکیه بر اسناد و مکتوبات دوره قاجار و پهلوی و با شیوه توصیفی_تحلیلی به مطالعه تطبیقی وضعیت آموزشی گیلان در دوره‌های قاجار و پهلوی بپردازد. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که ساختار آموزشی گیلان که تا دهه‌های ابتدایی دوره قاجار بیشتر به شیوه سنتی اداره می‌شده، از اواسط این دوره و هم‌راستا با سایر مناطق کشور به سمت نوین شدن خیز برداشته است. این روند در سال‌های پس از مشروطه و به ویژه در دوره پهلوی، متأثر از فضای سیاسی جامعه، شدت و سرعت بیشتری پیدا و فراز و فرود زیادی را تجربه کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of the educational situation of Gilan in the Qajar and Pahlavi periods

نویسنده [English]

  • Masoud Dadbakhsh
PhD graduate. History of Iran, Islamic Period, Khwarazmi University. tehran. iran
چکیده [English]

One of the fundamental and important issues in understanding the social and political situation of any society is to examine and study the structure and status of the educational institutions of that society. In other words, the educational status and structure of each society is the foundation of its social and political developments; Therefore, its correct study can lead to a better understanding of the social and political structure of that society in different time periods. The educational situation of Gilan in the contemporary period, due to the lack of related documents, has been paid less attention by contemporary history researchers. Therefore, according to the importance of the subject, the present research tries to study the comparative study of the educational situation of Gilan in the Qajar and Pahlavi periods by relying on the documents and letters of the Qajar and Pahlavi periods and with a descriptive-analytical method. The findings of the current research indicate that the educational structure of Gilan, which was mostly managed in a traditional way until the early decades of the Qajar period, has taken a step towards modernization since the middle of this period and in line with other regions of the country. In the post-constitutional years and especially during the Pahlavi period, this process has gained more intensity and speed and has experienced many ups and downs due to the political atmosphere of the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • new educational structure
  • new schools
  • Qajar period
  • Pahlavi period
  • Reza Shah
  1. «آمارنامة استان گیلان» (2537/1357). تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران.
  2. آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل­محمدی و محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
  3. آرزوی شمال (1333). سال چهارم. شمارة 138. 11 اسفند.
  4. آقاحریری، اشرف (1382). تاریخ آموزش و پرورش آستارا. چاپ دوم. رشت: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی دهسرا.
  5. اوجبی، علی (1384). «شمسای گیلانی و مکتب فلسفی اصفهان». آینه میراث. سال سوم (دوره جدید). شماره 31و32. پاییز و زمستان. صص 101-129.
  6. ترابی فارسانی (1378). اسنادی از مدارس دختران : از مشروطه تا پهلوی. تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
  7. تعلیم و تربیت (1316). سال هفتم. شماره 9 و 10. آذر و دی. صص 569-579.
  8. فرهنگ جغرافیایی ایران؛ استان یکم (1328). جلد دوم. تهران: انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش.
  9. جودت، حسین (1351). یادبودهای انقلاب گیلان و تاریخچه جمعیت فرهنگ رشت. تهران: چاپخانه درخشان.
  10. خسروپناه، محمد‌حسین (1396). جمعیت فرهنگ رشت؛ 1296-1310 شمسی. تهران: شیرازه.
  11. خمامی­زاده، جعفر (1374). کتاب گیلان. ج3. به سرپرستی ابراهیم اصلاح عربانی. تهران: گروه پژوهشگران ایران.
  12. «در مدارس چه می‌گذرد؟» (1330). خورشید گیلان. سال اول. شماره اول. 11 آذر.
  13. دولت‌آبادی، یحیی (1371).حیات یحیی. ج 2. تهران: عطار.
  14. رابینو، ه.ل (1374). ولایات دارالمرز ایران: گیلان. ترجمة جعفر خمامی‌زاده. چاپ چهارم. رشت: انتشارات طاعتی.
  15. «راپرت سالیانه اداره معارف گیلان» (1304). فصلنامه تعلیم و تربیت. دوره اول. شماره 5.
  16. رایس، کلارا کولیور (1383). سفرنامه کلارا رایس؛ زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان. ترجمه اسدالله آزاد. تهران: نشر کتابدار.
  17. روملو، حسن بیگ (1357). احسن­التواریخ. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: انتشارات بابک.
  18. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه اسناد: 30769/297؛ 23960/297.
  19. «سالنامه معارف گیلان» (1304). ایرانشهر.سال سوم. شماره8. صص489-495.
  20. سرنا، کارلا (1362). سفرنامه مادام کارلا سرنا؛ آدم­ها و آیین­ها در ایران. ترجمه اصغر سعیدی. تهران: کتابفروشی زوار.
  21. شوشتری، سید نورالله (1377). مجالس المؤمنین. جلد دوم. چاپ چهارم. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  22. صدیق، عیسی (1355). دوره مختصر تاریخ فرهنگ ایران. چاپ شانزدهم. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
  23. صدیق، عیسی(1340). یادگار عمر: خاطراتی از سرگذشت دکتر عیسی صدیق. جلد اول. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
  24. صفرمحمدی گرفمی، مریم (1396). نقش زنان در تعلیم و تربیت از مشروطه تا پایان پهلوی اول (با رویکرد بر گیلان). استاد راهنما طاهره شمسی. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته ایران­شناسی، پژوهشکده گیلان­شناسی دانشگاه گیلان.
  25. صفوت، محمد علی (1329). تاریخ فرهنگ آذربایجان. قم: چاپخانة قم.
  26. ضمیری، محمد‌علی (1377). تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام. چاپ هفتم.شیراز: نشر ساسان.
  27. طاهراحمدی، محمود (1378). «سیر تحول برنامه تحصیلی از مشروطه تا پایان سلطنت رضا شاه». گنجینه اسناد. شمارة 35و36. صص 30-46.
  28. طیفوری، وحید؛ اکبری، صادق (1396). بررسی جمعیت و گزیدة شاخص‌های جمعیتی استان گیلان: سال‌های 95-1345. رشت: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان، معاونت آمار و اطلاعات.
  29. عمادی، علی (1399). «ایران کمتر از 19 میلیون؛ نخستین سرشماری نوین در کشور در سال 35 انجام شد». روزنامه همشهری. شمارة 51. 8 مهر.
  30. فخرائی، ابراهیم (1371). گیلان در جنبش مشروطیت. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  31. فرهنگ‌مهر، محمد (1369). «بررسی جمعیت استان گیلان». تهران: انتشارات پاژنگ.
  32. قاسمی‌پویا، اقبال (1377). مدارس جدید در دورة قاجاریه: بانیان و پیشروان . تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  33. مجمل التواریخ و القصص(1318). تصحیح ملک الشعرای بهار. به همت محمد رمضانی. تهران: خاور.
  34. محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ مؤسسات تمدّنی جدید در ایران. ج 1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  35. «محمدعلی تربیت تبریزی طاب الله ثراه: شرح حال وی» (1318). ارمغان. دوره بیستم. شماره 7و8. صص 433-439.
  36. مرعشی، میر سید ظهیرالدین (1345). تاریخ طبرستان، رویان و مازندران. با مقمدمه محمد جواد مشکور. به کوشش محمد حسین تسبیحی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
  37. مرعشی، سید ظهیرالدین (1364). تاریخ گیلان و دیلمستان. تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده. چاپ دوم. تهران: انتشارات اطلاعات.
  38. معین، محمد (1348). «شرح حال دکتر محمد معین». وحید. شمارة 75. صص 327-334.
  39. موقر، مجید (1312). «مجله مهر و سبب نگارش آن» . مهر. سال اول. شماره 1. صص 4-3.
  40. میرزا ابراهیم (1355/2535). سفرنامه استرآباد، مازندان و گیلان. تصحیح مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  41. وحید دستگردی، حسن (1355/2535). مقالات تربیت: مقاله­های فارسی محمد علی تربیت ادیب آذربایجانی. به کوشش حسن صدیق. تهران: دنیای کتاب.
  42. یزدانی، مرضیه (1377). «تاریخچه معارف در ایران، بازخوانی گزارشی از رویکرد ایرانیان به گسترش فرهنگ و ایجاد مؤسسات آموزشی». گنجینه اسناد. شماره 31و32. صص 10 -23.
  43. Wilber, Donald (1975). Riza Shah Pahlavi. The resurrection and reconstruction of Iran 1878-1944. Exposition pr of Florida.