بررسی سیاست‌های همگرایانه و واگرایانه ارتش و حکومت از دوره پهلوی تا انقلاب اسلامی‌(1304- 1367)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه شناسی ورزش، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران

2 استادیار تاریخ گروه معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

10.22034/skh.2023.12115.1250

چکیده

در طول تاریخ، سازمان‌های نظامی همواره نقش قابل توجهی بر حیات سیاسی- اجتماعی جوامع داشته‌اند. هدف پژوهش حاضر، بررسی عملکرد سیاست‌های همگرایانه و واگرایانه ارتش با حکومت از دوره قاجار تا انقلاب اسلامی است. نوع و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، اسنادی و تاریخی است که به شیوه کتابخانه‌ای و میدانی و با استفاده از ابزار فیش‌برداری و مصاحبه، داده‌ها گردآوری و تجزیه‌وتحلیل شده است. جامعه آماری تحقیق، شامل کتب و اسناد تاریخی و نیز تعداد 40 نفر از اساتید دانشگاه و افسران ارتش می‌باشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ارتش در تاریخ معاصر ایران به ‌عنوان یک نهاد نظامی، در دوره حکومت پهلوی اول با سیاست‌های همگرایانه‌ای چون مداخله در انتخابات و جابجایی دولت‌ها باعث تفوق رضاخان بر قوای مجریه و مقننه، کنترل منابع قدرت و از میان برداشتن نهادهای مدنی و مستقل شد. در نیمه دوم حکومت پهلوی نیز، محمدرضا شاه با استفاده از شرایط بین‌المللی و با بازسازی ارتش به تلاش همه‌جانبه برای احیاء دولت مطلقه دست زد. در برهه‌ای از شکل‌گیری انقلاب اسلامی نیز ارتش با پیوستن به انقلابیون و نیز در دوران حیات نظام جمهوری اسلامی ایران،‌ همواره به‌عنوان حامی نظام بوده و در این زمینه، رشادت‌ها و قابلیت‌های زیادی در حوزه امنیت از جمله در جنگ تحمیلی هشت‌ساله، در کارنامه خود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the Convergent and Divergent Policies of the Army and Government From the Pahlavi period to the Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • reza jahan far 1
  • hadi bayati 2
1 PhD in Sociology, Islamic Azad University of Research Sciences, Tehran
2 3- Assistant Professor, Department of Islamic Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

Throughout history, military organizations have always played a significant role in the socio-political life of societies. The purpose of this study is to investigate the performance of convergent and divergent military policies in the contemporary history of Iran. research type; The theory and research method are descriptive-analytical, documentary and historical which has been collected and analyzed in a library and field style using filing and interviewing tools. The statistical population of the research includes historical books and documents as well as 40 university professors and army officers. The results indicate that the army in the contemporary history of Iran as a military institution in the first Pahlavi period with convergent policies such as interfering in elections and relocation of governments led to Reza Khan's supremacy over the executive and legislative branches, control of sources of power and elimination of civil societies and became independent. In the second half of the Pahlavi regime, Mohammad Reza Shah, using international conditions and rebuilding the army, made a comprehensive effort to revive the dictatorship. At some point in the formation of the Islamic Revolution, the army, by joining the revolutionaries and during the life of the Islamic Republic of Iran, has always been a supporter of the system and in this regard, a lot of courage and capabilities in the field of security, including the eight-year imposed war , has in its record.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Army
  • Iran
  • Pahlavi
  • Developments
  • Political
  • Social

مراجع

  1. الف. اسناد و روزنامه

    1. اسناد بنیاد تاریخ معاصر ایران، سند شماره844 - 509.
    2. اسناد موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، (1302). پ 16، 6 - 7.
    3. اسناد موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، سند شماره 3 - 24.
    4. تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، (1387)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    5. مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (بی‌تا)، دوره‌ی هفتم تقنینیه، جلسه پانزدهم.
    6. اطلاعات در یک ربع قرن، تهران، روزنامه اطلاعات، 1329، 22.
    7. روزنامه 15 خرداد، دوشنبه 4 مهر 1340.
    8. روزنامه اطلاعات، 1329، سه شنبه 6 آبان، 29.
    9. روزنامه حبل‌المتین، شماره 28 - 29، یک مرداد 1308، 18.

    ب. کتاب‌ها و مقالات فارسی

    1. افسر، پرویز (1333)، تاریخ ژاندارمری ایران، قم، بی‌نا.
    2. امیری بویر احمدی، وینسنت اندرو (1371)، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نشر نی، چاپ نهم.
    3. آبراهامیان، یرواند (1392)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه دکتر رامین قدسی، عسگر قهرمان‌پور بناب، اصفهان، موسسه انتشاراتی نقش نگین، کهن دژ، چاپ اول.
    4. آوری، پیتر، گاوین همیلی و چارلز ملویل (1377)، تاریخ ایران دوره پهلوی (مجموعه تاریخ کمبریج). ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران، انتشارات جامی، چاپ اول.
    5. باتومور، تی، بی (1369)، نخبگان و جامعه، ترجمه علیرضا طیب، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
    6. تقی‌زاده، حسن (1372)، زندگی طوفانی، تهران، انتشارات علمی، چاپ دوم.
    7. تهرانی، اکبر (1394)، ارتش پایدار (از صفویه تا جمهوری اسلامی)، تهران، نشر سفیر اردهال، چاپ اول.
    8. جعفری، مجتبی و غفوری، علی (1390)، آخرین نبرد، تهران، نشر سوره سبز، چاپ اول.
    9. دولت‌آبادی، یحیی (1378)، حیات یحیی، جلد 5، تهران، نشر فردوس، چاپ اول.
    10. رحیم‌زاده صفوی، علی اصغر (1364)، اسرار سقوط احمدشاه، به‌کوشش بهمن دهگان، تهران، نشر فردوسی، چاپ دوم.
    11. رضایی، ولی‌الله (1388)، ارتش و جنگ، تهران، نشر مجمع فرهنگی آیت‌الله بهشتی، چاپ اول.
    12. رواسانی، شاپور (1388)، دولت و حکومت در ایران در دوره سلطه استعمار سرمایه‌داری، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
    13. سپهر، احمد علی (مورخ الدوله) (1368)، ایران در جنگ بزرگ، تهران، انتشارات ادیب، چاپ دوم.
    14. شادی، مرتضی (1368)، نقش ارتش در تحولات سیاسی ایران از پیدایش ارتش تا سال 1366، تهران، نشر دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
    15. شعبانی، رضا (1355)، طراح کودتا، تهران: نشر امیر کبیر، چاپ اول.
    16. شیخ‌الاسلامی، جواد (1369)، افزایش نفوذ روس و انگلیس در ایران، تهران، انتشارات کیهان، چاپ اول.
    17. عاقلی، باقر (1384)، ارتش ایران از کودتای 1299 تا شهریور 1320، تهران، نشر خجسته.
    18. فخرایی، ‌ابراهیم (1366)، سردار جنگل، تهران، نشر جاویدان، چاپ دوم.
    19. کاتم، ریچارد (1371)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه فرشته سرلک، تهران، نشر گفتار، چاپ اول.
    20. کرونین، استفانی (1377)، ارتش و تشکیل حکومت پهلوی در ایران، ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران، نشر خجسته، چاپ اول.
    21. ________ (1387)، رضا شاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران، انتشارات جامی، چاپ دوم.
    22. کودتای نوژه (1367)، تهران، نشر موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، چاپ اول.
    23. کیانوری، نورالدین (1371)، خاطرات کیانوری، تهران، نشر اطلاعات، چاپ اول.
    24. مختاری اصفهانی، رضا (1392)، پهلوی اول از کودتا تا سقوط، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، چاپ اول.
    25. مکی، حسین (1357)، تاریخ بیست ‌ساله ایران، جلد سوم، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
    26. _______ (1358)، تاریخ بیست ‌ساله ایران، جلد 1 و 6، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
    27. منظورالاجداد، محمد حسین (1380)، سیاست و لباس: گزیده اسناد متحدالشکل شدن البسه 1307 - 1318، تهران، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده اسناد، چاپ اول.
    28. میرزا صالح، غلام‌حسین (1372)، رضا شاه: خاطرات سلیمان بهبودی، شمس پهلوی، علی ایزدی، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ اول.
    29. میلسپو، آرتور چستر (1371). آمریکایی‌ها در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، نشر البرز، چاپ اول.
    30. نجاتی، غلامرضا (1371)، تاریخ 25 ساله سیاسی ایران، ج1، تهران، نشر موسسه خدمات فرهنگی رسا.
    31. ودیس، جک (1358). ارتش و سیاست، ترجمه م. سجودی، تهران، انتشارات مازیار، چاپ اول.
    32. ورهرام، غلامرضا (1385)، نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات معین، چاپ اول.
    33. هانتیگتون، ساموئل (1370)، سازمان سیاسی در جوامع دست‌خوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر نی، چاپ اول.
    34. شیخ‌الاسلامی، جواد (1369)، نظری به کودتای سوم اسفند  1299، مجله اطلاعات سیاسی - اقتصادی، سال پنجم، شماره 41 و 42، بهمن و اسفند، صص 17 – 8.

    ج. پایان نامه‌ها

    1. خسروی خوش‌مرام، فرهاد (1375)، جایگاه و نقش ارتش در نظام سیاسی ایران ( 1332 - 1357)، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران).
    2. دلاوری، رضا (1372)، نقش ارتش در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران ( 1299 تا 1357)، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)).
    3. نوژاد، محمد (1369)، جمهوری رضا خان و نقش قدرت‌های خارجی در آن، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران).

     

    د. لاتین

    1. Maurice, Janowitz, (1964). entitled "Military in Political Development of New Nations", Chicago, the university of chivago.
    2. Army and Government (Divergence and Convergence 1367-1304

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار