واکاوی چهار شمشیر دوره فتحعلی شاه قاجار(1212-1250)ق. با بازنمایی مضامین شیعی: ادعیه و اشعار

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه نقاشی ، دانشکده هنر ، هیات علمی دانشگاه الزهرا س، تهران ، ایران e.panjehbashi@alzahra.ac.ir))

10.22034/skh.2024.18769.1525

چکیده

شمشیرهای تاریخی دوره قاجار جدا از جنبه اهمیت تاریخی، یکی از نمودهای فن، هنر و بازنمود آثار هنری دینی هستند. شمشیر درفرهنگ ایرانی نماد قدرت، تمسک به شمشیر نمادی از قدرت شیعی برای شیعیان بوده است. در مقاله حاضر به چهار شمشیر دوره فتحعلی شاه قاجار به عنوان یکی از ابزار قدرت برای نمایش مضامین شیعی پرداخته می شود. هدف این مقاله، مطالعه موردی چهار شمشیر دوره قاجار و مطالعه مضامین شیعی ادعیه و اشعار روی آن به صورت تزیینات و تاثیرتشیع در تزیین آن به عنوان نمادی از ابزار قدرت و نمایش پیروی از تشیع در دوره قاجار است. سوال اصلی این پژوهش مطالعه شیوه تزیین برمبنای مضامین شیعی در پیکربندی چهار شمشیر قاجاری دوره قاجار چگونه به کار رفته است؟ روش تحقیق این پژوهش کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی و براساس اصول و قواعد به کاررفته در ویژگی های تزیینی شمشیرهای قاجار با محتوای شیعی و با تاکید براشعار و ادعیه است. نتایج این پژوهش نشان می دهد هنر و سیاست در دوره فتحعلی شاه قاجار(1212-1250)ق. پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارد و شاهان قاجار به ویژه فتحعلی شاه(1212-1250)ق. سعی داشتند خود را مذهبی و پیرو تشیع معرفی کنند و از ابزار هنر برای این امر استفاده می کردند، یکی از این ابزارها شمشیر به عنوان ابزاری برای نمایش قدرت و دین بوده است. استفاده از نام علی (ع) و مضامین شیعی: اشعار و ادعیه، تاکید برخلافت، تمسک به قدرت و شمشیر آن حضرت به صورت نمادین به قدرت و جنگاوری اشاره دارد؛ به همین دلیل باوجود محدودیت فضای نوشتای در تیغه شمشیر، نوشتاری درمدح حضرت علی (ع)؛ دعای نادعلی و اشعار مرتبط با حضرت علی ع به صورت طلاکوبی نازک روی سطح فولادی شمشیر انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing the four swords of Fath Ali Shah Qajar period (1212-1250 AH) with the representation of Shia themes: prayers and poems

نویسنده [English]

  • Elaheh Panjehbashi
Corresponding Author, Associate Professor Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran. e.panjehbashi@alzahra.ac.ir
چکیده [English]

The sword is considered as a symbol of strength and courage, and clinging to the sword of Imam Ali Zulfiqar is considered a symbol of clinging to his power. In the Qajar period, the name of that Imam was mentioned directly and indirectly with Shia writings, including Prayers, poems, epithets, and two Shahadas of his name. In this research, in a case study, four swords are discussed, in which Shia writings are used specifically and clearly to decorate, and the matter of continuing to reflect Sharia in art is emphasized. The purpose of this article is a case study of Shiite writing on four swords of the Qajar period and the study of its decorations and the relationship with Shiite calligraphy, which shows the continuity of this directly and indirectly.
The main question of this research is how is the decoration method based on Shiite themes in the configuration of the four Qajar swords under discussion? The research method of this research is qualitative and of a descriptive-analytical type and based on the principles and rules used in the study of the decoration of Qajar swords with Shiite content with an emphasis on the poems and prayers. The results of this research show that art and politics during the period of Fath Ali Shah Qajar (1212-1250) have an unbreakable bond with each other and the Qajar kings, especially Fath Ali Shah (1250-1212) tried to introduce themselves as followers of Shiism and in this way, they used the tools of art. The use of Ali's name and Shiite themes such as poems and prayers, clinging to power and the sword of that Imam symbolically refer to power and fighting; Mentioning the name and titles of that Imam can be seen directly and indirectly despite the limitation in the writing space of the sword blade, which shows the importance of this matter. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Qajar
  • Shia
  • sword
  • art
  • writing

مراجع

  1. قرآن کریم،(1398). ترجمه: مهدی الهی قمشه ای، چاپ بیست و چهار، تهران: انتشارات اسوه.

    1. احسانی، محمدتقی.(1382).هفت هزارسال فلزکاری درایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    2. اکوانی،حمداله.(1398). سیاست معنا درگفتمان شیعه، نشریه علمی مطالعات انقلاب اسلامی، سال16،ش58، ص135-154.
    3. آبادیان،حسین.(1389). تحول مفاهیم شیعی در دوره قاجار، شیعه شناسی، سال8، ش29، ص143- 190.
    4. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان.(1294). مرآت البلدان ناصری، ج1، تهران: چاپ سنگی، بی نا.
    5. افتخاری، اصغر.(1383). قدرت، امنیت و شریعت، درآمدی برجایگاه امنیت دراندیشه و عمل فقهای شیعه در عصر قاجار، مطالعات راهبردی، سال7، ش1،(23)، ص51- 70.
    6. اثنی عشری، نفیسه، آشوری، محمد تقی.(1396). بهره گیری فتحعلی شاه از زبان تصویر درقدرت نمایی، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، ش20، ص47-58.
    7. بلوم، جاناتان، بلر، شیلا.(1381). هنر و معماری اسلامی 2، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: سمت.
    8. پنجه باشی، الهه.(1398). مطالعه نقش میرزابابا به عنوان هنرمند نقاش باشی در دوره قاجار، گرافیک نقاشی، ش3، ص68- 85.
    9. حجت، سید محسن.(1380). تشیع چیست و شیعه کیست؟ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    10. خرمی، جواد.(1386). شیعه علی ع، ماهنامه مبلغان، ش95، ص17.
    11. خلیلی، مریم.(1383). تک‎چهره‎های فتحعلیشاه با تأکید برآثار مهرعلی نقاش باشی فتحعلی شاه، مطالعات هنرهای تجسمی،ش21،49ـ42.
    12. دل زنده، سیامک.(1395). تحولات تصویری هنرایران بررسی انتقادی، تهران: نظر.
    13. دالمانی، رنه.(1335). سفرنامه ازخراسان تا بختیاری، ترجمه: محمدعلی فره وشی، تهران: امیرکبیر.
    14. دهخدا، علی اکبر.(1348). لغت نامه، شماره مسلسل 156، حرف ش: جلد 4، تهران : دانشگاه تهران.
    15. دهخدا، علی اکبر.(1348). لغت نامه، شماره مسلسل 183، حرف د: جلد 2/ بخش 2، تهران : دانشگاه تهران.
    16. زنگی، بهنام. (1392).کارکرد و جایگاه جواهر و زیورآلات در نقاشی‌های دوره قاجار، پژوهش هنرشاره 3،ص 56ـ47.
    17. سودآور، ابوالعلا.(1380). هنردربارهای ‌ایران، ترجمه ناهید محمد ‎شمیرانی،تهران: نشرکارنگ.
    18. ساریخانی، مجید.(1392). پژوهشی تحلیلی برجلوه های آیات قرآنی برآثار فلز کاری ایران در دوران صفوی و قاجار با استناد به آثار فلزی موزه ملی ایران، مجله پژوهش های باستان شناسی ایران، شماره 5، دوره 3، ص 155-168.
    19. شمیسا، عظیم، خواجه احمد عطاری، علیرضا، میرجعفری، حسین.(1395). بررسی فرم و عملکرد ابزارآلات فولادی اصناف دوره قاجار، مجله پژوهش هنر، سال 6، شماره11، بهار و تابستان، ص99-112.
    20. شریعت، زهرا.(1386). حضور نمادین حضرت علی (ع) درخط نگاره های فلزکاری صفوی و قاجار؛ مجله هنراسلامی، شماره 6، ص92-77.
    21. علی محمدی اردکانی، جواد.(1391). همگامی ادبیات و نقاشی قاجار، تهران: انتشارات یساولی.
    22. عناصری،جابر.(1383). هنرایرانی و تاثیر تشیع برگونه های آن، شیعه شناسی، ش8، ص85-114.
    23. فلور، ویلم.(1395). نقاشی دیواری در دوره قاجار، ترجمۀ علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.
    24. فراست، مریم.(1384). بررسی مضامین خط نگاره های شمعدان و قندیل های صفوی، دوفصلنامه هنر اسلامی، سال دوم، شماره 3، ص61-76.
    25. قاسمی، پرستو، شاطری، میترا.(1400).تجلی باورهای دینی بر کتیبه نگاری مذهبی شمشیرهای دوره صفوی و قاجار، نگره، ش60 ص97-121.
    26. کشمیرشکن، حمید.(1393).کنکاشی درهنرمعاصرایران، تهران: نظر.
    27. کوثری، مسعود.(1390). هنرشیعی درایران، جامعه شناسی هنر و ادبیات، دوره 3،ش1،ص7-36.
    28. گراهام ای، فولر، رند رحیم فرانک.(1384). هویت شیعه،ترجمه: خدیجه تبریزی، فصلنامه شیعه شناسی، سال اول، ش3-4، ص 213-247.
    29. مفخم، محسن.(1347).نشان های رسمی و دولت شاهنشاهی ایران، تهران: ایرانمهر.
    30. محمدزاده، مهدی، سلاحی، گلناز.(1392). بررسی موضوعی آرایه ها و نقش مایه ها دراشیا فولادی عصر قاجار، جلوه هنر، شماره 9، ص63-76.
    31. ناعمی، زهره.(1388). نمادهای دینی در شعر شیعی( قرن اول تا پنجم هجری)، مطالعه موردی: امام علی(ع) و امام حسین(ع)، مطالعات تاریخ اسلام، س1، ش3، ص127-145.
    32. وولف، هانس.(1384). صنایع دستی کهن ایران، ترجمه: سیروس ابراهیم زاده، تهران: علمی فرهنگی.
    33. ویلسون، ج. کریستی.(1381). تاریخ صنایع ایران، ترجمه: عبدالله فریار، تهران: یساولی.
    34. هالم، هاینس.(1400).تشیع، ترجمه: حسن قنبری، انتشارات: ادیان و مذاهب.

    Eliade,Mircea,(1987),The Encyclopedia of  Religion,vol14,New York, Macmillan Publishing Company.

     تارنماها: 

    https://www.rct.uk/collection/search#/42/collection/62879/sword-shamshir-and-scabbard

    www.bohnams.com https://www.bonhams.com/auctions/10814/lot/375

    www.bohnams.com

مجله سخن تاریخ
دوره 18، شماره 46 - شماره پیاپی 46
دوره 18، شماره 46، تابستان 1403
شهریور 1403
صفحه 228-258

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار