بررسی سیر تاریخی حقابه ایران از هیرمند و عوامل تأثیرگذاربر آن

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ تمدن اسلامی مجتمع تاریخ، سیره وتمدن اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه قم، ایران

2 گروه تاریخ معاصر ،مجتمع آموزش عالی تاریخ سیره و تمدن اسلامی،جامعة المصطفی العالمیه ،قم،افغانستان.

10.22034/skh.2025.19372.1557

چکیده

رود هیرمند ، نقشی حیاتی در تامین آب شرب، کشاورزی و زیست‌محیطی در دو کشور ایران و افغانستان ایفا می‌کند. مناقشات بین ایران و افغانستان بر سر آب هیرمند به دوران تقسیم سیستان توسط دولت بریتانیا و ترسیم مرزهای جغرافیایی بین دوکشور باز می‌گردد. سیر تاریخی این مناقشه در این نوشتار در سه مرحله دوران قاجار، پهلوی و بعد از انقلاب اسلامی بررسی شده است. به نظر می رسد در استمرار این مناقشه و حل نشدن آن، علاوه بر عوامل طبیعی و تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی یا تغییر بستر رود عوامل انسانی چندی وجود دارد که مهمتر هستند. دیپلماسی ضعیف ایران در هر سه دوره حکومتی، دخالت قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای، تحولات سیاسی اجتماعی روی داده در افغانستان و فقدان اراده جدی در دولت مردان این کشور برای حل مساله آب هیرمند از جمله این عوامل هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Historical Study of Iran’s Water Rights from the Hirmand River and Its Influencing Factors

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Jamal Mousavi 1
  • Sayed Mohammad Mahdi Ehsani 2
1 Department of Islamic Civilization History, Complex of Islamic History, Sirah and Civilization, Al-Mustafa International University, Qom, Iran
2 Department of history, biography and civilization,Al_mustafa International University,Qom, Afghanistan.
چکیده [English]

The Hirmand River plays a vital role in supplying drinking water, agriculture, and environmental needs for both Iran and Afghanistan. Disputes over the Hirmand’s waters date back to the period of Sistan’s division by the British government and the delineation of geographical borders between the two countries. This article examines the historical process of this dispute during three periods—the Qajar era, the Pahlavi era, and after the Islamic Revolution—and the factors influencing it. The findings show that the lack of resolution of this conflict and its continuation is due to a set of natural and human factors, including climate change, droughts, and shifts in the riverbed. However, human factors are of greater significance, encompassing Iran’s weak diplomacy in all three political periods, the interference of regional and extra-regional powers, Afghanistan’s socio-political developments, and the lack of genuine resolve among that country’s officials to address the Hirmand water issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Helmand
  • Sistan
  • Goldsmid
  • McMahon
  • Kajaki Dam

مراجع

  1. بهسودی، واعظ زاده، افغانستان در آزمون زمان : سلسله حوادث پیرامون حوادث دوقرن ونیم کشور، نشر واعظ، کابل، 1374.
  2. تیت، پسمن، سفرنامه سیستان (خاطرات هیات مکماهون در سیستان)، ترجمه حسن احمدی، نشرمازیار، تهران، 1396.
  3. رایت، دنیس، انگلیسی ها در میان ایرانیان، ترجمه لطفعلی خنجی، نشر امیرکبیر، تهران، 1359.
  4. رخشانی، محمد تقی، مرزبندی های سیستان در تاریخ معاصر ایران(قاجار و پهلوی)، نشر تفتان، 1385.
  5. روح زنده، جمیله، گذری برتاریخ روابط سیاسی ایران و افغانستان، نشرصبحدم، تهران، 1384.
  6. دوگاردان، آلفرد، ماموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، نشرنگاه، تهران، 1362.
  7. سیستانی، اعظم، سرگذشت سیستان و رود هیرمند، نشرآکادمی علوم افغانستان، کابل،1400.
  8. صفایی، ابراهیم، یک صد سند تاریخی، چاپخانه شرق، تهران، 1352.
  9. صفوی، سید حمزه صفوی،افغانستان،چاپ اول، تهران، نشر جهاد دانشگاهی،1398.
  10. صیقل، امین، افغانستان معاصر، نشر سعید، کابل،1394.
  11. غبار، محمد غلام، افغانستان در مسیر تاریخ، نشرجمهوری، تهران، 1368.
  12. طباطبایی مجد، غلامرضا، معاهدات و قراردادهای تاریخی در دوره قاجاریه، نشر بنیاد موقوفات دکترافشار، تهران،1373.
  13. فخاری، غلامحسین، اختلافات دولتین ایران و افغانستان در مورد رود هیرمند، دفتر مطالعات سیاسی و روابط بین الملل، تهران،1371.
  14. فرهنگ، میرمحمد صدیق، افغانستان در پنج قرن اخیر، نشرعرفان، تهران، 1388.
  15. محمود، محمود، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، نشراقبال، تهران،1378.
  16. مکی، حسین،تاریخ بیست‌ساله ایران،نشر ناشر، تهران، 1362.
  17. مهدوی، هوشنگ، تاریخ روابط خارجی ایران، نشرامیرکبیر، تهران،1379.
  18. میرحیدر، دره، مرزهای ایران در دوران تاریخ، نشرسپهر، تهران، 2535.
  19. هاپکرک، پیتر، بازی بزرگ؛ ترجمه رضا کامشاد؛ تهران: انتشارات نیلوفر، 1379.
  20. یزدی افشار،محمود، سیاست اروپا در ایران، اوراقی چند از تاریخ دیپلماسی، ترجمه ضیاء الدین دهشیری، بنیاد موقوفات افشاریزدی، تهران،1358.

ب) مقالات

  1. احمدی، سیدعباس،"بررسی هیدرو پلیتیک هیرمند"،نشریه رشد آموزش جغرافیا،بهار 1383،شماره67.
  2. اطاعت، جواد،اسماعیل ورزش،"هیدرو پلیتیک هیرمند؛دلایل،آثار و پیامدها"،پژوهشهای جغرافیای انسانی،تابستان1391،شماره 80.
  3. افشار یزدی، ایرج،" هیرمند بزرگتری رود مرکزی فلات ایران"، نشریه رشد آموزش جغرافیا، 1367، شماره 15.
  4. امامی، منوچهر ،"رودخانه های مرزی هیرمند و اثرات امنیتی آن"،فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک،تابستان و پاییز 1381،شماره13و14.
  5. باس سالور،" رود هیرمند و اختلاف حقابه"،مجله تاریخ معاصر ایران،بهار و تابستان 1381،شماره 21و22..
  6. ببران، صدیقه،"جایگاه قانونی حقابه های زیست محیطی"،نشریه راهبرد،زمستان1387،شماره49.
  7. بدیعی ازنداهی، مرجان؛رحیمی هرآبادی،سعید؛گودرزی مهر،سعید،" نقش تغییرات مورفولوژی رودخانه ی مرزی هیرمند در روابط سیاسی ایران و افغانستان"، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 78 ،زمستان 1390.
  8. تیشه یار، ماندانا،"نگاهی به ملاحظات جمهوری اسلامی ایران درباره حضور ناتو در افغانستان"،مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز،تابستان1391،شماره78.
  9. جعفری ولدانی، اصغر "استفاده از منابع آب رودهای مرزی ایران و عراق و حقوق بین الملل"،پژوهش حقوق عمومی،بهار و تابستان1388،شماره26.
  10. جعفری ولدانی،اصغر،نیلوفر حق شناس،" طرح تغییر مسیر اروند رود و حقوق بین الملل"،مجله حقوقی،بهار و تابستان 1369،شماره 12.
  11. حاتمی، مهدی،حسن بابایی،" تحلیل و ارزیابی طرح کمیسیون حقوق بین الملل 2008 در خصوص حقوق بین الملل حاکم بر سفره های آبی زیرزمینی مشترک میان دولتها"، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی،سال شانزدهم،شماره 44،پاییز 1393.
  12. حافظ نیا، محمدرضا و دیگران،"هیدرو پلی تیک هیرمند و تأثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان"،فصلنامه مدرس علوم انسانی،تابستان1385،شماره45.
  13. حسینی، رباب،" تقسیم آب هیرمند و انعکاس آن در روابط ایران و افغانستان"،گنجینه اسناد،بهار و تابستان 1371،شماره 5 و6.
  14. خسروی، محمود،"تاثیرات محیطی اندر کنش نوسان های رودخانه هیرمند با بادهای 120 روزه سیستان"،فصلنامه تحقیقات جغرافیایی،زمستان1387،شماره91.
  15. رحمانیان، داریوش،فضل الله براقی،"جایگاه مسئله ای آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دوره رضا شاه"،مجله تاریخ ایران،بهار1389،شماره64.
  16. سلطانی، جابر،علیرضا کرباسی،"نقش اجرایی رژیم حقوقی رودخانه هیرمند در تعدیل خشکسالی سیستان"،ماهنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه،تابستان1381،شماره38.
  17. عبدی، عطاء الله،حسین مختاری،"نگاهی به فرصتها و تهدیدهای هیدروپلیتیک ایران"،فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک (مجموعه مقالات دومین کنگره انجمن ژئو پلیتیک ایران)،زمستان1384.
  18. عزتی، عزت الله، و دیگران،" تحلیلی بر هیدروپلیتیک شرق ایران"،فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی،سال چهارم،شماره 1،زمستان1390.
  19. کوهستانی نژاد، مسعود ،"آب هیرمند مشکلی دیرین پاسخی نوین"،فصلنامه تاریخ روابط خارجی،بهار1381،شماره 10.
  20. کوهستانی نژاد، مسعود ،"هیرمند،هامون و قراردادهای استعماری"،فصلنامه گزارش(علوم سیاسی)،بهمن1377،شماره96.
  21. کوهستانی نژاد، مسعود،"آب هیرمند ،منافع ملی در قربانگاه روابط منطقه ای"،فصلنامه تاریخ روابط خارجی،بهار1381،شماره 11.
  22. مالکی،بهنام ،"رودخانه هیرمند و چالش های پیش رو،"اطلاعات سیاسی-اقتصادی"،بهمن و اسفند1383،شمار209 و210.
  23. میررایی، محمدعلی،"کلیات رودهای مرزی با تأکید بر ارس و هیرمند"،مجله رشد آموزش جغرافیا،بهار1386،شماره78.
  24. معصومی، مجید، و دیگران،" نقش ژئوپلیتیکی رودخانه و ژئواکونومیکی بازارچه مرزی در برقراری امنیت اجتماعی شهرستان هیرمند و روابط اقتصادی بین ایران و افغانستان"،جغرافیای انتظامی،پاییز1392،شماره3.
  25. منوچهر امامی،"رودخانه های مرزی هیرمند و اثرات امنیتی آن"،فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک،تابستان و پاییز 1381،شماره13و14.
  26. نوری، سید هدایت الله،جواد بذرافشان،" اثرات خشکسالی83-1377 بر اقتصاد روستایی سیستان و راهکارهای مقابله با آن"،مجله جغرافیا و توسعه،بهار و تابستان 1384،شماره 5.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار