ویژگی‌های اجتماعی و اعتقادی نزد اعراب معاصر با ظهور اسلام در اشعار خنساء

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع)

2 گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران

چکیده

اشعار باقی مانده از دوران معاصر با ظهور اسلام که در بستر جامعه‌ی جاهلی سروده شده است یکی از منابع شناخت جامعه‌ی آن دوران است. خنساء به عنوان یکی از مشهورترین شاعران آن عصر در اشعارش به برخی از ویژگی‌های آن جامعه توجه داشته است. این پژوهش درصدد بیان ویژگی‌های اجتماعی و اعتقادی نزد اعراب معاصر با ظهور اسلام در اشعار خنساء است و که در این مسیر از منابع کهن و پژوهش‌های جدید و روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که خنسا در اشعار خود برخی ویژگی‌های اجتماعی مانند شجاعت و جنگاوری، پرچمداری لشکر، خون‌خواهی و انتقام جویی، غارتگری، فتوت و جوانمردی، سخاوت و کرم، مهمان نوازی، خطابه و سخنوری و عفت و پاکدامنی را بیان کرده است. همچنین اعتقاد به مسائلی مانند خداوند، جبرگرایی و وجود جن به عنوان باورهای اعراب معاصر ظهور اسلام در اشعار خنساء مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Social and Religious Characteristics of Contemporary Arabs with the Appearance of Islam in Khansa Poems

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hosein Kazemi 1
  • zahra Rohollahi Amiri 2
1 Department of History, Baqer al-Uloom University, Qom, Iran
2 Department of History and Civilization, Baqer al-Uloom University, Qom, Iran
چکیده [English]

The poems contemporary with appearance of Islam (in Ignorance period), is one of the sources of knowing the society of that time. As one of the most famous poets of that period, Khansa has paid attention to some features of that society in her poems. This study seeks to express the social and religious characteristics of contemporary Arabs with the appearance of Islam in Khansa poems. For this, they are used the old sources and new researches and descriptive-analytical method. The findings of this study show that Khansa in her poems have expressed some important social characteristics such as: courage and warfare, flag-bearing, revenge, looting, chivalry, generosity, hospitality, oratory and chastity. Belief in issues such as the existence of God, determinism and the existence of jinn as the beliefs of the Arabs contemporary with the rise of Islam, has also been considered in Khansa poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ignorance period
  • Khansa
  • Jahiliyya poetry of the Islamic era
  • Social characteristics
  • religious characteristics

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آبدانان مهدیزاده، محمود، بهروزی، مجتبی، «شکل‌گیری مرثیه در عصر جاهلی و آغاز دوره اسلامی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره مسلسل 201، ص180-161، سال50، بهار و تابستان 1386ش.
  3. ابن ابی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل‏ ابراهیم، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.‏
  4. ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
  5. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تصحیح محمود محمد طناحى، طاهر احمد زاوی، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان،‏ چاپ چهارم، 1367ش.
  6. ابن جنی‏، ابو الفتح عثمان، الخصائص، تحقیق عبد الحمید هنداوی‏، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ سوم، 1429ق.
  7. ابن حمدون، محمد بن علی، التذکره الحمدونیه، تحقیق احسان عباس و بسکر عباس‏، بیروت، دار صادر، چاپ اول، 1996م.
  8. ابن عبد البر، ابو عمر یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فى معرفه الاصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.
  9. ابن عبد ربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، تحقیق مفید محمد قمیحه، بیروت، دار الکتب العلمی، بیروت، 1404ق.
  10. ابن کثیر، أبو الفداء اسماعیل بن عمر دمشقى، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، 1407ق.‏
  11. ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، تصحیح جمال الدین‏ میر دامادى، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، الطبعه الثالثه، 1414ق.
  12. ابن هشام، عبد الملک بن هشام الحمیرى المعافرى، السیره النبویه، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، بیروت، دار المعرفه، بى تا.
  13. اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1415ق.‏
  14. بغدادی، محمد بن حبیب، کتاب المنمق فى اخبار قریش، محمد بن حبیب البغدادی ، تحقیق خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1405ق.
  15. بکار، زبیر بن عبدالله، الاخبار الموفقیات‏، تصحیح سامی مکی العانی، ‏قم، انتشارات الشریف الرضی، چاپ اول، 1374ش.‏
  16. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.
  17. بنت الشاطی، عائشه عبدالرحمن، الخنساء، قاهره، دارالمعارف بمصر، چاپ سوم، 1970م.
  18. ثعالبی، ابو منصور عبد الملک بن محمد بن اسماعیل، ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب، ترجمه رضا انزابى نژاد، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول،1376ش.
  19. جاحظ، ابو عثمان عمرو بن بحر، البیان و التبیین، تصحیح علی ابو ملحم‏، بیروت، دار و مکتبه الهلال‏‏، چاپ اول،2002م.
  20. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، الحیوان، تصحیح محمد باسل عیون السود، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم،1423ق.
  21. جبنی، محمد جابر عبدالعال، الخنساء شاعره بنی سلیم، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1977م.
  22. جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام سیره رسول خدا (ص)، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ پنجم،1386ش.
  23. جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد، جامعه بغداد، چاپ دوم، 1413ق.
  24. دزفولی، محمد، صیادانی، علی، «تحلیل و بررسی مصداق‌های واژه‌ی فتوت در دیوان عنتره بن شداد»، فصلنامه‌ی لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، دوره‌ی جدید، شماره‌ی هفتم، ص182-164، قزوین، سال سوم، بهار 1391ش،.
  25. دینورى‏، ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، تحقیق احمد محمد شاکر، قاهره، دار الحدیث‏، چاپ اول، 1423ق.
  26. ــــــــــــــــ، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، القاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب، چاپ دوم، 1992م.
  27. رضی، سید محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه‌ی محمد دشتی، قم، انتشارات پارسایان، چاپ سوم، 1380ش.
  28. رودگر، قنبر علی، مدخل «خطبه»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج15، ص715-709، تهران، چاپ اول، 1390ش.
  29. زمخشرى، ابوالقاسم محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
  30. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، اساس البلاغه، بیروت، دار صادر، چاپ اول، 1979م.
  31. سالم، سید عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه‌ی باقر صدری نیا، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1380ش.
  32. سلیم الحوت، محمود، باورها و اسطوره‌های عرب پیش از اسلام، ترجمه و تحقیق: منیژه عبداللهی و حسین کیانی، تهران، نشر علم، چاپ اول، 1390ش.
  33. شریشی، عبدالمومن بن موسی، شرح مقامات الحریری‏، تحقیق ابراهیم شمس الدین،‏ بیروت، دار الکتب العلمی، چاپ دوم، بیروت، 1427ق.
  34. شنتمری، یوسف بن سلیمان، أشعار الشعراء السته الجاهلیین، تحقیق ابراهیم شمس الدین،‏ بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول 1422ق.
  35. شوقی ضیف، تاریخ ادبی عرب (عصر جاهلی)، ترجمه علی رضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، 1377ش.
  36. ــــــــــ، الفن و مذاهبه فی النثر العربی، قاهره، دارالمعارف مصر، چاپ هفتم، 1960م.
  37. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه محمد جواد بلاغى، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
  38. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1387ق.
  39. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عامل، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1409ق.
  40. طهماسبی، عظیم، مدخل «خنساء»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج16، ص211-208، تهران، 1390ش.
  41. طماس، حمدو، دیوان الخنساء، بیروت، دارالمعرفه، الطبعه الثانیه، 1425ق.
  42. عبدالشافی الشوری، مصطفی، شعر الرثاء فی العصر الجاهلی دراسه الفنیه، بیروت، الدارالجامعیه، 1983م.
  43. عجینه، محمد، موسوعه اساطیر العرب عن الجاهلیه و دلالاتها، بیروت، دارالفارابی، 1994م.
  44. عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، طبعه الأولى، 1415ق.
  45. عسکرى، حسن بن عبدالله‏، الفروق فی اللغه، بیروت، دار الآفاق الجدیده، چاپ اول، 1400ق.
  46. فاخوری، حنا، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات توس، چاپ چهارم، 1378ش.
  47. فاعور، علی حسن، دیوان زهیر بن ابی سلمی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1408ق.
  48. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین‏، دکتر مهدی مخزومی، دکتر ابراهیم سامرائی، قم، موسسه دارالهجره، چاپ دوم، 1409ق.‏
  49. فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، دارالعلم للملایین، الطبعه الخامسه، 1984م.
  50. ـــــــــ، تاریخ الجاهلیه، بیروت، دار العلم للملایین، الطبعه الثانیه، 1984م.
  51. قشیری، عبدالکریم بن هوازن، تصحیح مهدی محبتی، تهران، انتشارات هرمس، چاپ اول، 1391ش.
  52. قرشى‏، جمهره اشعار العرب، ابو زید محمد بن ابی الخطاب، تصحیح على فاعور، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ سوم، 2000م.
  53. کلبی، هشام بن محمد، کتاب الاصنام (تنکیس الاصنام)، تحقیق احمد زکى باشا، قاهره، افست تهران (همراه با ترجمه)، نشر نو، چاپ دوم، 1364ش.
  54. مبرد، ابو عباس محمد بن یزید، الکامل فی اللغه و الادب، تصحیح تغارید بیضون و نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، 1407ق.
  55. مصری، ادیب، شرح دیوان عنتره بن شداد، محمود توفیق الکتبی، بی‌جا، المطبعه الرحمانیه، بی‌تا.
  56. نجیب عطوی، علی، الخنساء بنت عمرو شاعره الرثاء فی العصر الجاهلی، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1413ق.
  57. نیکلسون، رینولد، تاریخ ادبیات عرب، ترجمه‌ی کیوان دخت کیوانی، تهران، انتشارات ویستار، چاپ اول، 1380ش.
نشریه سخن تاریخ
دوره 16، شماره 37 - شماره پیاپی 37
دوره 16، شماره 37،بهار 1401
فروردین 1401
صفحه 113-137

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار