تبیین ساختار اداری – مالی و قوانین حاکم بر آن در امپراتوری عثمانی (در سده 10 ه. ق./16 م.)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

امپراتوری عثمانی در سده 10 ه.ق./16 م. با به‌کارگیری تقسیمات اداری-مالی متنوع به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و پایدارترین حکومت‌های اسلامی تبدیل شد. در همین راستا، پژوهش‌های مختلفی در رابطه با ساختار اداری-مالیامپراتوری عثمانی انجام‌شده است باوجوداین، پژوهشی به دست نیامد که به ساختار اداری-مالیامپراتوری یادشده با تکیه‌بر قانون‌نامه‌ها بپردازد و جای خالی چنین پژوهشی احساس می‌شود؛ از‌این‌رو، در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای به‌ویژه قانون‌نامه «سلیمانِ قانونی» -که به نیکی تقسیمات اداری-مالی قلمرو عثمانی در قرن دهم را نشان می‌‌دهد- به تبیین ساختار اداری-مالی آن در قرن دهم پرداخته‌شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که تقسیم ممالک محروسه به واحدهای اداری نظیر ایالت، سنجاق، قضا و کوی (از اوایل قرن 10 ق)، تمرکززدایی و اداره منظم‌تر سنجاق‌ها را در پی داشته است و از رهگذر تقسیم سنجاق‌ها به «سالیانلی»(اراضی مشمول مالیات سالیانه) و «سالیانسیز»(اراضی دارای مالیات خاص)، جمع‌آوری مالیات به شکل منطقی و با در نظر گرفتن تفاوت اقلیم صورت ‌‌گرفته است. همچنین به‌منظور اداره اراضی و تأمین نیروی نظامی موردنیاز با کم‌ترین هزینه، سنجاق‌ها و زمین‌ها به شیوه مقاطعه و تیمار تقسیم می‌گشته‌اند. افزون بر این با ثبت املاک، نفوس و صدور قوانین جدید برای هر سنجاق و قسمت، روابط بین زمین‌داران و رعایا تحت کنترل باب‌ عالی (مرکز حکومت) قرار می‌گرفت. در ادامه و از اواخر قرن دهم با گسترش تقسیماتی همچون آرپالیق، اشکینجی و مفروض القلم (نوع خاصی از اراضی با قوانین خاص)، به مالکان این بخش‌ها اختیارات زیادی داده‌شده و درنتیجه از اقتدار حکومت مرکزی در ایالت‌ها کاسته شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the administrative-financial structure and the laws governing it in the Ottoman Empire

نویسنده [English]

  • Hojjat Asemani
Master of Islamic History and Civilization, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

The Ottoman Empire in the 10th century AH / 16 AD. Using various administrative-financial divisions, became one of the largest and most stable Islamic governments. Various studies have been done on the administrative-financial structure of the Ottoman Empire; However, no research has been done to deal with the administrative-financial structure of the empire relying on the legislatures. Therefore, present study, using a descriptive-analytical method and relying on library sources, especially the "Soleiman Qanuni" Code, which well shows the administrative-financial divisions of the Ottoman Empire in the tenth century, expresses this structure. Findings show that devising restricted countries into administrative units such as the state, Sanjak, Kaza and dormitory (from the early 10th century AH), has led to decentralization and more regular administration of Sanjaks and through the devising Sanjaks into "Salianli" (lands with annual tax) and "Saliansiz" (lands with special taxes), tax collection has been done logically and with regard to climate differences. Also, in order to manage the lands and provide the required military force at the lowest cost, Sanjaks and lands were divided by contract and Timar method. In addition, with the registration of property, population, and the issuance of new laws for each Sanjak and section, relations between landowners and villeins came under the supervision of the Supreme government. Later, in the late tenth century, with the expansion of divisions such as Arpaliq, Ashkinji, and Mafruz al-Qalam (a special type of land with special laws), were given much authority to the owners of these sections, reducing the power of central government in the states.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ottoman administrative divisions
  • Tashri
  • Salianli
  • Saliansiz
  • contract

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. اینالجق، خلیل، امپراتوری عثمانی (عصر متقدم)، مترجم کیومرث قرقلو، تهران: بصیرت، ۱۳۹۴.
  2. عین علی افندی، رساله قوانین‌آل عثمان در خلاصه مضامین دفتر دیوان، استانبول: تصویر افکار،1280.
  3. قوچی بیگ، رساله قوچی بیگ، استانبول: چاپ مطبعه موسیو واطس، ۱۲۷۷ ق.
  4. محمد عارف، قانون نامه آل عثمان، استانبول: «احمد احسان و شرکاسی؛ مطبعه جلیق عثمانلی شرکتی»، 1329
  5. وفیق عبدالرحمن، تکالیف قواعدی، استانبول، قناعت، 1328 ق.
  6. Aşıkpaşazade, Osmanoğullarının Tarihi. Yay. Haz. Kemal Yavuz, Ma Yekta Saraç, K Kitaplığı, İstanbul, 2003.
  7. Baltaci, C."Arpalik", Vol. 3 (Istanbul:T. D. V. İslâm Ansiklopedisi, 2004)
  8. Barkan, O. L. Tuerkiye'de Toprak Meselesi: Toplu Eserler, Istanbul: Gözlem Yayinlari,, . 1980.
  9. Barkan, Ö. L, Xv Ve Xvı İnci Asırlarda Osmanlı Imparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî Ve Malî Esasları, Istanbul: Bürhaneddin Matbaasi, 1943. ‌
  10. Baykara, Tuncer, Osmanlı Taşra Teşkilatında Xviii. Yüzyılda Görev Ve Görevliler (Anadolu), Istanbul: Kişisel Yayinlar, 1990.
  11. Baki Çakr, B., Osmanlı Mukataa System, İstanbul: Kitabevi, 2003.
  12. Ali Çavuş, A. Sofyalı Ali Çavuş Kanunnamesi: Osmanlı İmparatorluğu'nda Toprak Tasarruf Sistemi'nin Hukuki Ve Mali Müeyyede Ve Mükellefiyetleri, Midhat Sertoğlu, Istanbul: Marmara Unversitasi, 1997.
  13. Ermiş, F. A History Of Ottoman Economic Thought: Developments Before The Nineteenth Century. London: Routledge, 2013.
  14. Genç, M, Osmanli Maliyesinde Mukataa Kavrami: Istanbul: Osmanli Maliyesi, 2006.
  15. Mehmet Genç, M. "Mukataa", Vol31, Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1992.
  16. Gözler, Kemal,Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Bursa, Ekin, 2011.
  17. Gündüz, T. Osmanlı Ekonomisi İçinde Konargöçerler. S. Yalçın,2003.
  18. Halil İnalcık, "Timar", Vol.41 (Istanbul: T. D.V. İslâm Ansiklopedisi, 2004Ei2, Timar.
  19. İnalcık, H. “Eyalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Vol.11, 1992.
  20. Mehmet İpşirli, M. “Beylerbeyi”. İstanbul,T D V İslam Ansiklopedisi, 1992.
  21. Karazeybek, M. Osmanlı Taşra Teşkilâtında Karahisâr-I Sâhib Sancağı'nın İdâri Yapısı,
  22. Kılıç, O. "Ocaklık Sancakların Osmanlı Hukukunda Ve İdarî Tatbikattaki Yeri", (Elazığ: FıratÜniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Xi/1, 2001.
  23. Lütfi Paşa, Âsafnâme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1991.
  24. Mantran, R. "Arpalik", Ei2, Vol.1.
  25. Naima, M. Naima Tarihi, Istanbul: Z. Danışman Yayınevi, 1967. 
  26. Özel, Oktay, The Collapse Of Rural Order In Ottoman Anatolia, Amasya: Brill, 2016.
  27. Tabakoğlu, A.Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
  28. Turan Ş.Barbaros Hayreddin Paşa”, Istanbul: T D V İslam Ansiklopedisi, 1992.
  29. Yılmazçelik, İbrahim, « Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Merkezlerinden Biri Olan Diyarbakır’da Bazı Görevlilerle Dlgili Tespitler Evaluations on Some Officials in Diyarbakir, One of the Important Centers of the Ottoman Provincial Organization in the XIXth Century, İbrahim, « Xix. Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Merkezlerinden Biri Olan Diyarbakır’da Bazı Görevlilerle Dlgili Tespitler Evaluations On Some Officials In Diyarbakir, One Of The Important Centers Of The Ottoman Provincial Organization In The Xixth Century.2012.