بررسی شخصیت حمزه سیدالشهدا در شعر فارسی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم ، ایران

2 دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

حضرت حمزه(ع)، سیدالشهدا، عموی نبی مکرم(ص)، یکی از شخصیت­های مهم صدر اسلام است که با وجود دلاوری­ها و جان­فشانی­های بسیار، آن گونه که شایستۀ مقام اوست، جایگاه رفیعش در شعر فارسی انعکاس نیافت. از میان خیل انبوه شاعران فارسی­گو، گروهی تنها به شجاعت حضرتش توجه کرده­اند و برخی نیز ، تنها از نظرگاه عرفانی به موضوع شهادت جانسوز ایشان نگریسته­اند. این جستار برآن است ضمن بررسی جایگاه حضرت حمزه از دیدگاه­های گوناگون در شعر شاعران فارسی زبان، ابعاد عرفانی شخصیت ایشان را از منظر دو شاعر عارف، سنایی غزنوی(470- 529 ه.ق) و مولوی (604-672 ه. قب)، واکاوی کند. دستاورد پژوهش آن است که  سنایی  در حدیقه و دیوان اشعار خود و مولوی در دیوان شمس و مثنوی معنوی،  در مقایسه با دیگر شاعران، بیشترین اشارات را به حضرت حمزه (ع) دارند. سنایی ضمن آنکه واقعۀ جانسوز شهادت حضرت حمزه  را با بیانی حسرت‌آلود و عاطفی بیان می­کند، شرط پذیرش نماز را به تأسی از حضرت حمزه ، بریدن از خود و تمام تعلقات دنیوی می­داند. در جهان‌بینی عرفانی مولانا ، توجه به واقعۀ شهادت حضرت حمزه، راهی است برای بیان مسائلی همچون اهمیت فنای صوفیانه، موت اختیاری و مرجّح دانستن عشق بر شجاعت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the character of Hamzeh Seyed Al-Shuhada in Persian poetry

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Yousefi 1
  • Sa’ad Sadat Moosavi 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Qom University
2 PhD student in Persian language and literature, University of Isfahan
چکیده [English]

 Hazrat Hamza (AS), Sayyid al-Shuhada, uncle of the Holy Prophet (PBUH), is one of the most important personalities of the beginning of Islam that despite his many heroic deeds and sacrifices, his high position in Persian poetry was not reflected as he deserves. Of the many Persian-speaking poets, only a few have paid attention to his courage and Only a few poets have looked at the subject of his martyrdom from a mystical point of view. This article aims to examine the position of Hazrat Hamza from different perspectives in the poetry of Persian language poets, also investigate the mystical dimensions of his personality from the perspective of two mystic poets, Sanai Ghaznavi (470-529 AH) and Rumi (604-672 AH). Sanai, while expressing the tragic event of the martyrdom of Hazrat Hamza with a regretful and emotional expression, considers the condition of accepting the prayer as the following of Hazrat Hamza, cutting themselves off and all worldly belongings. In Rumi's mystical worldview, paying attention to the fact of the martyrdom of Hazrat Hamza is a way to express issues such as the importance of Sufi annihilation, voluntary death, and preferring love over courage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hamzeh Seyyed Al-Shuhada (AS)
  • Persian poetry
  • mystical view
  • voluntary death
  • love
  • courage

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

ابن سعد محمد بن سعد بن منیع(1410ق)، طبقات الکبری، چاپ اول، دارالکتب العلمیه، بیروت.
بلاذری، احمد بن یحیی(1397ق)، انساب الاشراف، محقق محمد باقر محمودی، احسان عباس و عبدالعزیز دوری، الجزئ الثالث،  چاپ اول، موسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت لبنان.
جلال الدین محمد بن محمد، مولوی ( 1387)، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول و سوم، شارح: کریم زمانی، انتشارات اطلاعات، چاپ بیست و هفتم،تهران.
_____________________________ (1374 )، کلیات دیوان شمس، دو جلد، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، انتشارات نگاه، تهران.
حضرت حمزه علیه السلام، حامی رسالت (1395)، گروهی از نویسندگان حوزۀ علمیۀ اصفهان، عطر عترت، قم.
خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی نجار (1378): دیوان اشعار  خاقانی شروانی، با مقابله، تصحیح، مقدمه و تعلیقه ضیاء الدین سجادی، انتشارات زوّار، چاپ ششم، تهران.
سنایی غزنوی، ابومجد مجدود بن آدم (1329) ، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، با مقدمه و تصحیح  مدرس رضوی، کتابخانۀ ملی سنا، چاپ اول، تهران.
______________________ (1388)، دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی، با مقدمه و حواشی و فهرست به سعی مدرس رضوی، چاپ هفتم، انتشارات سنایی، تهران.
عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم (1940م)، الهی نامه، به تصحیح هلموت ریتر، نشریات الاسلامیه، استنابول.
___________________________ (1373)، پند نامه، ج 1، به تصحیح و تحشیه سیلوستر دوساسی، چاپ ع روح بخشان، تهران.
_____________________________________(1376)، دیوان اشعار، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، نشر نخستین، تهران.
غلامحسین­زاده، غلامحسین و حسن ذوالفقاری و دیگران (1389)، «ساختارشناسی بن مایه­های حمزه نامه»، فصلنامۀ علمی پژوهشی نقد ادبی، سال سوم، شمارۀ 11 و 12، پاییز و زمستان، صص 232-205.
فردوسی طوسی، ابوالقاسم (1994م)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، دفتر؟؟؟؟، بنیاد میراث ایران، کالیفرنیا.
کلینی، محمد بن یعقوب(1395)، الکافی، جلد اول، تصحیحمحمد حسین درایتی، دارالحدیث، قم.
محدثی، جواد(1385)،  حمزه سید الشهدا،  بوستان کتاب ،چاپ دوم،قم.
محمدی اشتهاردی، محمد(1396)، زندگی پرافتخار حمزه و جعفر دو شهید ممتاز،چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
موسوی، رقیه و علی محمد پشت دار (1399) ، «تحلیل گفتمان انتقادی در حکایت درآمدن حمزه در جنگ ، بی زره با تکیه بر نظریۀ نورمن فرکلاف »، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، س 16، ش 59، صص131-152.
نجمی، محمد صادق (1383) حمزه علیه السلام، مشعر، تهران.
واقدی، محمد بن عمر(1409ق)، المغازی، سه جلدی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت.
یوسفی، محمد رضا و محسن محمدی (1398): شرح حدیث سنایی، انتشارات دانشگاه قم.