پژوهشی بر سیر تحول ضرب درهم‌های عرب-ساسانی، نخستین سکه‌های جهان اسلام

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه باستان‌شناسی دانشگاه مازندران، ایران

2 استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه مازندران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد گروه باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران

چکیده

اعراب در زمان جاهلیت و چه در صدر اسلام از فنون ضرب سکه اطلاعی نداشتند، اما به مناسبت تجارت و موقعیت تجاری شهر مکه، سکه را در نظام اقتصادی خود پذیرفته بودند و از درهم‌های نقره ساسانی، سلیدوس‌های طلا و فلیس‌های مسین بیزانسی استفاده می‌کردند؛ تا اینکه با گشایش سرزمین‌های ایران و بخش‌های از امپراطوری بیزانس، به فناوری ضرب سکه نیز دست یافتند و به واسطۀ مردمان آن سرزمین‌ها به ضرب سکه پرداختند. امروزه نخستین درهم‌های اسلامی را عرب-ساسانی نام گذارده‌اند که از منظر پژوهش جایگاه بالایی دارد. سکه‌شناسی سکه‌های عرب-ساسانی، می‌تواند نقطۀ عطفی در سکه‌شناسی سکه‌های ساسانی و اسلامی باشد که با مطالعه آنها اطلاعات بسیاری در مورد روند فتوحات، فاتحان و حکمرانان، جغرافیای سیاسی و اداری، و ... به دست می‌آید؛ اما مسأله کانونی این پژوهش، مطالعۀ سیر تحولی ضرب این سکه‌ها از آغازین لحظه‌ها تا واپسین روزها بوده است که با بررسی دقیق ویژگی‌های این سکه‌ها مانند نوع خط به کار برده شده، نقوش، تاریخ‌ها، ضرابخانه‌ها، و نام حاکمان صاحب سکه صورت می‌پذیرد. در نتیجه مشخص گشت که در بدو گشایش ایران، سکه‌هایی با تاریخ آخرین سال حکومت یزدگردسوم ساسانی، یعنی سال بیست یزدگردی (31ه.ق.)، عینا به ضرب رسیده است و پس از آن عبارت‌های کوفی پیرامون آن اضافه گشته است؛ پس از مدتی نیز نام خسرو بر جای یزدگرد نقش می‌بندد. نخستین سکه‌ها با نام حاکمان عرب، در زمان عبدالله‌بن‌عامر، پس از آن معاویه‌بن‌ابی‌سفیان و دیگر حاکمان به خط پهلوی (و برخی کوفی) ضرب گردید. در این سکه‌ها همچنان نقوش به مانند سکه‌های ساسانی بوده، اما در مواردی ویژه، همانند برخی از سکه‌های عبدالعزیزبن‌عبدالله‌بن‌عامر، عبدالملک‌بن‌مروان، بشربن‌مروان، و یزیدبن‌مهلب تغییر و نوآوری در پشت سکه‌ها دیده می‌شود. مدتی پس از روی کار آمدن عبدالملک‌بن‌مروان سیاست‌های مالی جدیدی اعمال شد و سکه‌های با وزن و شکل جدید، ضرب گردید. اما همچنان سکه‌های عرب-ساسانی در چرخه اقتصادی استفاده می‌شد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Research on the Development of Minting of Arab-Sassanid Dirhams, the First Coins of the Islamic World

نویسندگان [English]

  • Muhammad Amin Saadat Mehr 1
  • reza Mehrafarin 2
  • Maryam Yaghezahi 3
  • Zahra Nasolahi 3
1 Ph.D. Student of Archeology Department of Mazandaran University
2 Professor of Archaeology Department of University of Mazandaran
3 MA Student of Archeology Department of Sistan and Baluchestan University
چکیده [English]

Arabs did not know the techniques of coin minting at the time of Jahiliyah and at the beginning of Islam, but they accepted the coin in their economic system due to the trade and business position of the city of Mecca, And used the Sassanid silver dirhams, gold solidus and Byzantine copper follies Until the conquest of the lands of Iran and parts of the Byzantine Empire, they also acquired coin minting technology and minted coins by the peoples of those lands. Today, the first Islamic dirhams have been named Arab-Sassanid, which has a high status in terms of research. The numismatics of Arab-Sassanid coins can be a turning point in the coinage of Sassanid and Islamic coins, which, with their study, a lot of information about the process of conquests, conquerors and rulers, political and administrative geography, and … will be gained. But the focal point of this study was to study the evolution of minting these coins from the early moments to the last days, by carefully examining the characteristics of these coins, such as the type of scripts, motifs, dates, mint names and the names of the rulers. As a result, it became clear that at the beginning of the conquest of Iran, some coins were minted with the date of last year of Yazdgird III -the last Sasanian king-, 20 Yazdgirdi (AH 31). After that, the Kufic phraseswere added around it; after some time, Yazdgird's name changed to Khosrow's name. The firstcoins with Arabic names were minted, during the reign of Abdullah ibn Amir, Muawiyah bin Abi-Sufyan and other rulers in Pahlaviscripts (some in Kufic scripts).In these coins, the motifs were still like Sassanid coins,

کلیدواژه‌ها [English]

  • Numismatics
  • Arabs-Sassanids
  • Rashidun Caliphs
  • Umayyads
  • ‘Abd Allah ibn al-Zubayr

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. ابن­الجوزی، عبدالرحمن ­بن­ علی، (1412ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، جلد پنجم، تصحیح نعیم زرزور، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  2. ابن­خلدون، عبدالرحمن ­بن ­محمد، (1987م)، «السکه»، در انستاس ماری کرملی (مصحح)، رسائل فی النقود العربیه و الاسلامیه و علم النمیات، چاپ دوم، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 111-119.
  3. ابن­خیاط، خلیفه، (1415ق)، تاریخ خلیفه ­بن ­خیاط، تصحیح مصطفی نجیب فواز و حکمت کشلی فواز، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  4. ابن­سعد، محمد، (1418ق)، الطبقات الکبری، جلد پنجم، تصحیح محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  5. امام­شوشتری، محمدعلی، (1339)، تاریخ مقیاسات و نقود در حکومت اسلامی، تهران، دانشسرای عالی.
  6. امینی، امین؛ و داشکف، سرگئی، (1393)، سکه­های دورۀ فترت، دورۀ گذار از ساسانی به اسلامی (معرفی سکه­ای ویژه)، تهران، پازینه.
  7. البلاذری، احمدبن­یحیی، (1417ق)، انساب الاشراف، جلد پنجم، تصحیح سهیل زکار، بیروت، دارالفکر.
  8. البلاذری، احمد بن ­یحیی، (1978م)، کتاب النقود، در انستاس ماری کرملی (مصحح)، رسائل فی النقود العربیه و الاسلامیه و علم النمیات، چاپ دوم، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 15-24.
  9. ترمانینی، عبدالسلام، (1389)، دایره­المعارف رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه زیر نظر علیرضا واسعی، چاپ سوم، قم، پژوهشکده تاریخ و سیرۀ اهل بیت:.
  10. الذهبی، محمد بن ­احمد، (1410ق)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تصحیح عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتب العربی.
  11. الذهبی، محمد بن ­احمد، (1987م)، «تحریر الدرهم و المثقال و الرطل و المکیال و بیان مقادیر النقود متداوله بمصر»، در انستاس ماری کرملی (مصحح)، رسائل فی النقود العربیه و الاسلامیه و علم النمیات، چاپ دوم، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 81-109.
  12. رستگار، حسین، (1395)، سکه­های عرب-ساسانی (بررسی و طبقه­بندی نخستین درهم­های اسلامی)، تهران، پازینه.
  13. رضایی ­باغ­بیدی، حسن، (1393)، سکه­های ایران در دورۀ اسلامی از آغاز تا برآمدن سلجوقیان، تهران، سمت.
  14. سلمان، عیسی، (1970م)، «درهم نادره للخلیفه الاموی عبدالملک ­بن ­مروان»، درسومر، 26: 163-167.
  15. شمس­اشراق، عبدالرزاق، (1369)، نخستین سکه­های امپراطوری اسلام، اصفهان، دفتر خدمات فرهنگی استاک.
  16. الطبری، محمدبن­جریر، (1885م)، تاریخ الرسل و الملوک، تصحیح میخاییل یان دخویه، لیدن، بریل.
  17. الطبری، محمدبن­جریر، (بی­تا)، تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
  18. المسکویه­الرازی، احمدبن­محمد، (1379)، تجارب الامم، تصحیح ابوالقاسم امامی، چاپ دوم، تهران، سروش.
  19. المقدسی، مطهربن­طاهر، (بی­تا)، البدء و التاریخ، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
  20. المقریزی، احمدبن­علی، (1987م)، کتاب النقود القدیمیه الاسلامیه، در انستاس ماری کرملی (مصحح)، رسائل فی النقود العربیه و الاسلامیه و علم النمیات، چاپ دوم، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 25-80.
  21. نقشبندی، ناصر السیدمحمود، (1962م)، الدرهم اسلامی: الدرهم اسلامی المضروب علی الطراز الساسانی، بغداد، مطبوعات المحمع العلمی العراقی.
  22. الیعقوبی، احمد بن ­ابی­یعقوب، (1415ق)، تاریخ الیعقوبی، تصحیح سهیل زکار، بیروت، دارالصادر.
  23. Album, S., (2011), Checklist of Islamic Coins, Third Edition, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
  24. Baldwin’s, (25 Apr 2012), Classical Rarities of Islamic Coinage, Catalogue no 19, London, Baldwin and Sons Ltd.
  25. Gaube, H., (1973), Arabosasanidische Numismatik, Braunschweig, Klinkhardt and Biermann.
  26. Gibb, H. A. R., (1960), "ʿAbd Allāh ibn al-Zubayr", In H. A. R. Gibb, J. H. Kramers, E. Lévi-Provençal, J. Schacht, B. Lewis, &Ch. Pellat(eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, v. I: A–B, Leiden, E. J. Brill. 54–55.
  27. Grierson, Ph., (1960), “The Monetary Reforms of ‘Abd al-Malik: Their Metrological Basis and Their Financial Repercussion”. in Journal of the Economic and Social History of the Orient,3 (3): 241-264.
  28. Gyselen, R., (2009), Arab-Sasanian Copper Coinage, Wien, [L.et.n.].
  29. Heidemann, S., (2010a), “The Evolving Representation of the Early Islamic Empire and Its Religion on Coins Imagery”, in A. Neuwirth, N. Sinai, M. Marx (ed.),The Qur’an in Context: Historical and Literary Investigations in to the Qur’anic Milieu, Leiden, Brill, 149-195.
  30. Heidemann, S., (2010b), “The Standing Cliph-Type, the Object on the Reverse”, in A. Oddy (ed.),Coinage and History in the Seventh Century Near East 2: Proceedings of the 12th Seventh Century Syrian Numismatic Round Table Held at Gonville and Caius College, Cambridge, on 4th and 5th April 2009, London, Conference Publication, 23-34.
  31. Johns, J., (2003), “Archaeology and the History of Early Islam: The First Seventy Years”, in Journal of the Economic and Social History of the Orient,46 (4): 411-436.
  32. Klat, M. G., (2002), Catalogue of the Post-Reform Dirhams the Umayyad Dynasty, London, Spink.
  33. Mochiri, M. I., (1977), Etudes de numismatique iranienne sous les Sassanides et Arabe- Sassanides,Tehran, Bank Melli.
  34. Mochiri, M. I., (1981), “A Pahlavi Forerunner of the Umayyad Reformed Coinage”, in Journal of the Royal Asiatic Society, 113: 168-172.
  35. Mochiri, M. I., (1986), Arab-Sasanian Civil War Coinage, Louvain, [L.et.n.].
  36. Morton & Eden (M&E), (23 Apr 2012), Important Coins of the Islamic World, Catalogue no. 54, London, Morton & Eden Ltd.
  37. Morton & Eden (M&E), (23 Apr 2015), Important Coins of the Islamic World, Catalogue no. 73, London, Morton & Eden Ltd.
  38. Morton & Eden (M&E), (25 Oct 2017), Coins of the Islamic World, Catalogue no. 89, London, Morton & Eden Ltd.
  39. Morton & Eden (M&E), (26 Apr 2017), Important Coins of the Islamic World, Catalogue no, 85, London, Morton & Eden Ltd.
  40. Sears, S. D., (1997), A Monetary History of Iraq and Iran, Ca. CE 500 to 750, PhD Dissertation, in Near Eastern Languages and Civilizations, University of Chicago.
  41. Shams Eshragh, A. R., (2010), Silver Coinage of the Caliphs, Second Edition, London, Spink.
  42. Stephen Album Rare Coins (SARC), (13-14 Sep 2018), Ancients, Islamic, and World Coins, Catalogue no. 32, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
  43. Stephen Album Rare Coins (SARC), (17-18 May 2018), Ancients, Islamic, and World Coins, Catalogue no. 31, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
  44. Stephen Album Rare Coins (SARC), (23-26 May 2019), Ancients, Islamic, and World Coins,Catalogue no. 34, Santa Rosa, Stephen Album Rare Coins.
  45. Treadwell, L., (2005), “Mihrab and ‘Anaza or Sacrum and Spear? A Reconsideration of an Early Marwanid Silver Drachm”, in Muqarnas,22: 1-28.
  46. Valentain, W. H., (1921), Sassanian coins, London, [L.et.n.].
  47. Walker, J., (1941), A Catalogue of the Arab-Sassanian Coins, London, British Museum.
نشریه سخن تاریخ
دوره 15، شماره 35 - شماره پیاپی 35
دوره و شماره: دوره 15، شماره 35،پاییز 1400
مهر 1400
صفحه 24-51

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار