کارنامه نظامی امام علی (ع) در عصر نبوت: بازیابی منابع و ارزیابی اعتبار روایات یعقوبی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

تاریخ یعقوبی اثر احمد بن ابی یعقوب (د. 284ه‍ ) از جمله تواریخ عمومی است که به روش ترکیبی تألیف شده، بدین معنی که با حذف زنجیر‌ه اِسنادها و تلفیق محتوای چند روایت از یک رویداد گزارشی واحد و منسجم از آن عرضه کرده است. حذف زنجیرة اِسنادها، نا هم‌خوانی برخی از گزارش‌ها با روایات دیگر منابع شناخته شدة هم‌عصر (المَغازی، السیره النَبَویَّه، الطَبَقات الکُبری و...) و به ویژه ارائه گزارش‌های متفرّد و متشیّعانه یعقوبی بازیابی منابع و ارزیابی اعتبار روایات او را ضرور می‌سازد. پرسش‌های اصلی این پژوهش اینهاست: منابع یعقوبی کدام است؟ آیا این منابع اعتبار و وثاقت کافی دارند؟ وسرانجام این‌‌که معیار یعقوبی برای گزینش روایات چه بوده است؟ بنابر یافته‌ها‌ی پژوهش اگرچه گزارش‌های یعقوبی در باب نقش علی (ع) در غَزَوات اُحُد، خندق، بنی قُرَیظَه، بنی جَذیمَه، حُنَین و فتح مکه هم‌سو با سایر منابع و معتبر است؛ اما در جاهایی متأتّر از گرایش‌های شیعی گزارش‌هایی متفاوت و گاه شاذّ ارائه کرده که منبع آن‌ها مشخّص نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Military Record of Imam Ali (AS) during the Life of the Prophet Muhammad (SAWA): Retrieving the Resources and Evaluating the Authenticity of Al-Ya’qubi’s Narrations

نویسندگان [English]

  • somayeh Amin Roaya Jazeh 1
  • Hadi Alem Zadeh 2
  • Younes Farahmand 3
  • Masoum Ali Pajeh 4
1 PhD Student in History and Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University , Tehran, Iran
2 Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University , Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University .Tehran, Iran
4 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University Tehran, Iran
چکیده [English]

Tarikh Al-Ya’qubi, written by Ahmad ibn Abi Ya’qub (d. 284 AH), is one of the general histories that has been compiled in a combined method; that is it presents a whole coherent account of a historical event by removing the chain of narrators as well as integrating several records of a same event.
There are some factors in Tarikh Al-Ya’qubi that make it necessary to retrieve its resources as well as evaluate the authenticity of its narrations: the removal of the chain of narrators, the inconsistency of some reports with the accounts of other well-known contemporary resources (Al-Maghazi, Al-Sirah Al-Nabawiyyah, Al-Tabaqat Al-Kubra, etc.) and specifically including unheard and Shii-like narrations.
The main questions of this research include: What are the resources of Tarikh Al-Ya’qubi? Are these resources sufficiently credible? And finally, what was Al-Ya’qubi’s criterion in authenticating the narrations?
According to the research findings, although Al-Ya’qubi’s accounts on the role of Imam Ali (as) in the Prophet-led battles of Uhud, Khandaq, Bani Qurayzah, Bani Jazima, Hunayn and the Conquest of Mecca are valid and in line with other resources, his history - influenced by his Shiite attitudes - sometimes includes different and rare accounts, the resource of which is not known.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Ya’qubi historiography
  • Tarikh Al-Ya’qubi
  • Imam Ali (AS)
  • Shiite historiography
  • authentication of narrations

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

آیتی، محمد ابراهیم (1356) البلدان یعقوبی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
------------- (1374) تاریخ یعقوبی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1404) شرحُ نَهجِ البَلاغَه، قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
ابن حِبّان، ابوحاتم بُستی (1393) الثِقات، حیدرآباد دکن: دایره المعارف العثمانیه.
ابن حَجَر، احمد بن علی عَسقَلانی (1325) تَهذیب التَهذیب، بیروت: دارصادر.
ابن حنبل، ابوعبدالله شیبانی (1403) فضائل الصحابه، تحقیق وصی الله محمد عباس، بیروت: مؤسسه الرساله.
------------------ (1416) مُسند، تحقیق احمد محمد شاکر، قاهره: دارالحدیث.
ابن سعد، محمد (1410) الطَبَقات الکُبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن شهر آشوب، مناقبُ آلِ ابی طالبٍ (1379) تحقیق و تصحیح محمد حسین آشتیانی و هاشم رسولی، قم: علامه.
ابن الصلاح، عثمان بن عبدالرحمان (1423) معرفهُ انواعِ علوم الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن غضائری، احمد بن حسین (1422) الرجال، تحقیق محمد رضا حسینی جلالی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
ابن مَغازِلی، ابوالحسن علی بن محمد (1424) مناقبُ امیرالمؤمنین علیِ بن ابی طالبٍ، تحقیق ابوعبدالرحمان ترکی بن عبدالله الوادعی، صنعاء: دارالآثار.
ابن هشام، عبدالملک حِمیَری (بی‌تا) السیرهُ النَبَویَّه، تحقیق مصطفی السقاء ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت: دارالمعرفه.
امین عامِلی، محسن (1403) اعیانُ الشیعه، بیروت: دارالتعارف.
ابوحاتم، حَنظلی رازی (1271) الجَرحُ والتَعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابوشُهبَه، محمد بن سُوَیلَم (بی‌تا) الوسیطُ فی علومِ و مصطلحِ الحدیث، دارالفکر العربی.
برقی، احمد بن محمد (1342) الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
بلاذری، احمد بن یحیی (1974م) اَنسابُ الاَشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
بیات، علی، دهقان‌پور، زهره (1390) «بررسی تاریخ‌نگاری یعقوبی به لحاظ منابع»، پژوهش‌نامه تاریخ تمدن اسلامی، ش2، پاییز و زمستان، 30-9.
ترمذی، محمد بن عیسی (1395) سُنَن التَرمَذی، تحقیق و تعلیق احمد محمد شاکر، محمد فؤاد عبدالباقی و ابراهیم عطوه، مصر: شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی.
تقی الدین حلّی، حسن بن علی بن داوود (1342) الرجال، تهران: دانشگاه تهران.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1413) یَتیمَه الدَّهر فی مَحاسن اهلِ العصر، تحقیق مفید محمد قمحیه، بیروت، لبنان: دارالکتب العلمیه.
خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417) تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
خلیفی، شیخ احمد (2001م) «الیعقوبیُّ العصرُ الامویِّ فی کتابه تاریخ الیعقوبی»، مرکز الوثائق و الدراساتُ الانسانیه، ش13، 246-207.
خویی، ابوالقاسم (1413) معجمُ رجالِ الحدیث و تفصیلُ طبقاتِ الرواه، بی‌جا: بی‌تا.
الدوری، عبدالعزیز (2005م) نَشأهُ علمِ التاریخِ عندالعرب، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
ذهبی، شمس الدین (1382) میزانُ الاعتدال فی نقد الرجال، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دارالمعرفه.
------------- (1427) سیرُ اعلامِ النُبَلاء، قاهر: دارالحدیث.
------------- (بی‌تا) المُغنی فی الضُّعفاء، تحقیق نورالدین عتر، بی‌جا: بی‌تا.
زرکلی، خیرالدین (1989م) الاعلام (قاموسُ تَراجمِ لأشهُر الرجالِ و النساءِ من العربِ و المُستَعربین و المُستشرقین)، بیروت، لبنان: دارالعلم للملایین.
زیدان، جرجی (1975م) تاریخ التمدن الاسلامی، بیروت: دار مکتبه الحیاه.
سجادی، صادق و عالم زاده، هادی (1382) تاریخ‌نگاری در اسلام، تهران: سمت.
سزگین، فؤاد (1411) تاریخُ التُّراثِ العربی، ترجمه محمود فهمی حجازی، تصحیح عرفه مصطفی و سعید عبدالرحیم، اداره الثقافه و النشر بالجامعه.
شیخ مفید، محمد بن محمد (1413) الارشادُ فی معرفهِ حُجَجِ الله علی العباد، تحقیق و تصحیح مؤسسه آل البیت، قم: کنگره شیخ مفید.
طَبرِسی، فضل بن حسن (1417) اِعلامُ الوُری بأعلام الهدی، تحقیق و تصحیح مؤسسه آل البیت، قم: آل البیت.
طبری، محمد بن جریر (1387) تاریخُ الاُمَم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
طوسی، محمد بن حسن (1373) رجالُ الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه.
---------------- (بی‌تا) فهرستُ کتبِ الشیعه و اسماءِ المُصَنِّفین و اصحاب الاصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم: مکتبه المحقق الطباطبائی.
عاصی، حسین (1992م) الیعقوبیُّ، عصرُهُ، سیرَهُ حیاتِهِ، مَنهَجُهُ تاریخی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
علی الجعفری، یاسین ابراهیم (1980م) الیعقوبیُّ، المؤَرّخُ و الجغرافیُّ، الرشید.
فیروزآبادی، مرتضی (1424) فضائلُ الخمسه مِن الصِحاحِ السته، منشورات فیروزآبادی.
قُرطُبی، شمس الدین (1405) تفسیرالقُرطُبی، تحقیق ابواسحاق ابراهیم اطفیش، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قمی، علی بن ابراهیم (1404) تفسیر القمی، تحقیق و تصحیح طیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب.
کَحّاله، عمررضا (1376) معجمُ المؤَلِّفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ (1379) تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کَشّی، محمد بن عمر (بی‌تا) اختیارُ معرفه الرجال، تحقیق مهدی رجایی، تصحیح محمد باقر بن محمد میرداماد، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
مجلسی، محمد باقر (1403) بِحارالانوار، تحقیق سید ابراهیم المیانجی و محمد باقر البهبودی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مرتضی عامِلی، جعفر (1426) الصحیحُ مِن سیره النبی الاعظم، دارالحدیث.
مِزّی، جمال الدین کلبی (1400) تَهذیبُ الکمالِ فی اسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسه الرساله.
مسعودی، علی بن الحسین (1409) مُروجُ الذَّهَب و معادنُ الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجره.
مسلم، حجاج نیشابوری (بی‌تا) المسندُ الصحیحُ بنقل العدل عن العدل الی رسول الله، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
مصطفی، شاکر (1983م) التاریخُ العربیِّ و المؤرّخون، بیروت: دارالعلم للملایین.
نجاشی، احمد بن علی (1365) رجالُ النَجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، مؤسسه النشر الاسلامی.
ندیم، محمد بن اسحاق (بی‌تا) الفهرست، بیروت: دارالمعرفه.
نسائی، احمد بن شعیب (1406) خَصائصُ امیرِالمؤمنین علیِ بن ابی طالبٍ، تحقیق احمد میرین البلوشی، کویت: مکتبه المعلا.
واقدی، محمد بن عمر (1409) المَغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
یاقوت حموی، شهاب الدین (1993م) مُعجم الاُدباء، تحقیق احسان عباس، بیروت: دارالکتب الحدید.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (1379) تاریخُ الیعقوبی، بیروت: دارصادر.
----------------- (1962م) مُشاکَلَهُ الناسِ لِزَمانِهِم، تحقیق ویلیام ملورد، بیروت: دارالکتب الحدید.
----------------- (1408) البُلدان، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
 Berg, Herbert (2003) Method and Theory in The Study of Islamic       Origins, leiden: Boston.
El-Hibri, Tayeb (2010) Parable and Politic in Early Islamic History: The Rashidun Caliphs, Newyork, Columbia University Press.
Humphreys, R.Stephen (1986) “TA’RIKH”, Encyclopedia of Islam, second edition, Brill, Leiden, pp.271-280.
Zaman, Muhammad Qasim (1986) “AL-YA’KUBI”, Encyclopedia of Islam, second edition, Brill, Leiden, pp.257-258.
نشریه سخن تاریخ
دوره 16، شماره 37 - شماره پیاپی 37
دوره 16، شماره 37،بهار 1401
فروردین 1401
صفحه 69-89

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار