بررسی و نقد "الدُّرَرُ الکامِنه فی أعیان المائه الثامنه" نخستین فرهنگنامه تاریخی اسلامی سده ای

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ اسلام، دبیر تاریخ استان مرکزی، ایران

چکیده

فرهنگنامه های تاریخی، یکی از اشکال گوناگون نگارش منابع تاریخی اسلامی همانند:تواریخ عمومی ، محلّی ، فتوح ،کتب انساب و . . . می باشد .نویسندگان این گونه آثار ، ذیل تراجم اعیان و بزرگان مندرج در کتابهای های خود ، شرح حال ایشان را البته به ترتیب الفبایی ثبت کرده اند . نخستین کسی که فرهنگنامه تاریخی چند سده ای نوشت ، ابن خلِّکان ، مورّخ شامی است. ابن حجر عسقلانی حدود دو قرن بعد به تقلید از او نخستین فرهنگنامه تاریخی ، البته درقالب "یک سده" را تالیف کرد .
این پژوهش با رویکردی روایی – انتقادی و با استناد به منابع عمدتا دست اول و نیز باروش مطالعه کتابخانه ای به بررسی و نقد این اثر تاریخی در زمینه هایی چون :چرایی و یا انگیزه مولّف از نوشتن اثر خود ، منابع مورد استفاده ، روش  و شیوه تدوین ، اهمیت و. . . می پردازد. .
یافته های پژوهش حاکی است که مولّف به منظور حفظ خاطره ، یاد و نکوداشت ، اعیان قرن هشتم خصوصا اساتید و شیوخ خود و نیز بزرگان عمدتا مصر و شام به تالیف این اثر دست زده است. او به این منظور از منابع مکتوب گذشتگان ، همچنین منابع شفاهی معاصران خود بهره برده است.اهمیت کتاب در این است که اطلاعات سودمندی در باره مشاهیر عرصه های گوناگون این عصر خصوصا بزرگان شام و مصر ارائه می دهد،که در جایی دیگر یافت نمی شود.
این پژوهش که اوّلین نوشته در نوع خود به شمار می رود،  قصد دارد ضمن استفاده از مطالعات و تحقیفات ، به کنکاشی در این منبع تاریخی  بپردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review and Criticism of "Al-Dorar al-Kameena Fi Ayan Al-Me'a Athania" the first historical Islamic dictionary of a century

نویسنده [English]

  • mohammad Qazvini Nazmabadi
PhD in Islamic History, Secretary of History of Central Province, Iran
چکیده [English]

        Historical dictionaries are one of the various forms of writing Islamic historical sources, such as general, local, Fatuh, genealogical books, etc. The authors of such works have recorded their biographies in alphabetical order under the translations of nobles and elders included in their books. The first person who wrote a multi-century historical encyclopedia is Ibn Khalqan, a Syrian historian. About two centuries later, Ibn Hajar Ashqlani wrote the first historical encyclopedia in imitation of him, of course, in the format of "One Century". This research with a narrative-critical approach and citing mainly first-hand sources as well as the method of library study will examine and criticize this historical work in areas such as: the author's reason or motivation for writing his work, the sources used, the method and Editing method, importance and … The findings of the research indicate that the author wrote this work in order to preserve the memory, and memory of the 8th century nobles, especially his professors and sheikhs, as well as the elders mainly of Egypt and Syria. For this purpose, he has used the written sources of the past, as well as the oral sources of his contemporaries. The importance of the book is that it provides useful information about the celebrities of various fields of this era, especially the elders of Syria and Egypt, which cannot be found anywhere else. This research, which is considered the first of its kind, intends to delve into this historical source while using studies and research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic documentations
  • Tabari History
  • historiography
  • Bi’tha

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. ابن‌حجر عسقلانی، شهاب‌الدین احمدبن علی، (1414هـ)، الدرر الکامنه فی اعیان المائه الثامنه، بیروت، دارالجیل، ج1.
  2. ___________________، ( 1972 )، انباء الغمر بانباء العمر، تحقیق دکتور حسن حبشی، القاهره، بی جا.
  3. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1408هـ)، رفع الاصر عن قضاه مصر، قاهره، مکتبه الخانجی.
  4. الحلوجی، دالیا عبدالستار، (2008 م)، کتب التراجم فی التراث العربی‌بن بدایه القرن السابع حتی نهایه القرن الثانی عشره للهجره، مصر، قاهره، مکتبه الزهراء الشرق.
  5. جعفریان، رسول، (1387)، منابع تاریخ اسلام، انتشارات انصاریان.
  6. رابینسن، چیس اف، (1389)، تاریخ‌نگاری اسلامی، ترجمه مصطفی سبحانی، تهران، پژوهشگاه تاریخ اسلام.
  7. روزنتال، فرانتس، (1368)، تاریخ تاریخنگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، انتشارات آستان قدس رضوی، ج1-2.
  8. زیاده، محمدمصطفی، (1949)، المورخون فی مصر فی القرن التاسع الهجری (القرن الخامس عشر المیلادی)، قاهره.
  9. زیدان، جرجی، (بی‌تا)، تاریخ الادب اللغه العربیه، دارالهلال، ج3.
  10. سخاوی، شمس‌الدین (بی‌تا)، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، بیروت، دارالمکتبه الحیاه، ج2.
  11. سجادی، صادق و هادی عالم‌زاده، (1375)، تاریخنگاری در اسلام، تهران، سمت.
  12. شاکر، مصطفی، (1990)، التاریخ العربی و المورخون، لبنان، بیروت، دارالعلم للملائین، ج3.
  13. صفدی، صلاح‌الدین (1381)، الوافی بالوفیات، باعتناء هلموت ریترز، دارالنشر فرانز بقیسبان، الطبعه الثانیه.
  14. ــــــــــــــــــ، (1418)، اعیان العصر و اعوان النصر، حققه الدکتور علی ابوزید و آخرون، قدم له مازن عبدالقادر المبارک، لبنان، بیروت، دارالفکر المعاصر، الطبعه الاولی.
  15. عبدالغنی حسن، محمد، (1362)، زندگینامه‌ها، ترجمه امیره ضمیری، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  16. عبدالرحمن خضر، عبدالعلیم، (1389)، مسلمانان و نگارش تاریخ، ترجمه صادق عبادی، تهران، انتشارات سمت.
  17. -عزالین ،محمد کمال ،(1404) ،التاریخ و المنهج التاریخی لابن حجر عسقلانی ،بیروت ، دار اقرار، الطبعه الاولی .
  18. عطیه، عبدالرحمن، (1418)، موسوعه المصادر و المراجع، بی‌جا، دارالاوزاعی، طبقه الخامسه.
  19. عنان، محمد عبدالله، (بی‌تا)، تراجم اسلامیه مشرقیه و اندلسیه، قاهره، دارالمعارف، بمصر.
  20. ـــــــــــــــــــــــ، مورخو مصر الاسلامیه و مصادر التاریخ المصری، القاهره، مکتبه الاسره.
  21. ـــــــــــــــــــ (1995م)، دررالعقود الفریدة فی تراجم الاعیان المفیدة، حققه عدنان درویش، محمد المصری، دمشق، وزارت الثقافه، احیاء التراث العربی.
  22. مصاحب، غلام‌حسین، (1387)، دائره المعارف فارسی مصاحب، تهران.
  23. -واسعی ،علی رضا، (1384 ) ،" آموزش در قرن هشتم بر اساس کتاب " الدرر الکامنه" ،آ ینه پژوهش "، فروردین و اردیبهشت 1394-شماره 39 .
  24. هانی، عمو، (1381)، دراسات فی تراجم والسیر، بی‌جا، الطبعه الاولی.

مقالات:

  1. جب (Gibb)، A.R.، (بی‌تا)، «علم التاریخ»، دائره المعارف الاسلامیه، احمد شتاوی، ابراهیم زکی خورشید، عبدالحمید تونسی، لبنان، بیروت، دارالمعرفه.
  2. زریاب، عباس، (1378)، «ابن‌حجر عسقلانی»، دایره المعارف بزرگ اسلامی؛ زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج3.
  3. ناجی، محمدرضا، (1379)، "تاریخ/ تاریخ‌نگاری اسلامی"، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره‌المعارف اسلامی، چ1.

منابع لاتین

  1. Khalidi, T. (1973), "Islamic Biographical dictionaries: A preliminary Assessment", the Muslim world, volume 36: 53-65, doi: 1111/J. 1478-1973. Tbo 31040x. Issue. Published on line: Arpe 2007. P.53.
  2. Robinson, Chose, F; (2003), Islamic Historiography, Cambridge university press, First Edition. (2003).
  3. F; "Al-Makrizi", EI, Vol, VI, 1991.
  4. Rosenthal, F; "Ibn al Hajar" EI, Vol. III, 1986.