کاربست رازداری در سیره معاشرتی امام صادق(ع) در ‌‌راستای حفظ شیعیان از آسیب‌های اجتماعی با تکیه به روایات کتاب وسائل الشیعه

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد گلپایگان، گلپایگان، ایران (ganon1356@gmail.com)

2 گروه تاریخ اهل بیت، مجتمع تاریخ سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم، ایران (nematollah_safariforushani@miu.ac.ir)

10.22034/skh.2023.13933.1317

چکیده

یکی از ابعاد سیره امام صادق(ع)، سیره معاشرتی حضرت با شیعیان است. امام(ع) در سیره معاشرتی خود با شیعیان، به آسیب‌شناسی اجتماعی آنان پرداخت و در راستای حفظ شیعیان از چنین آسیب‌هایی، با کاربست رازداری و تقیه و کتمان سِر، به بایسته‌ها و راهکارها و آثار و پیامدهای این آسیب‌ها اقدام نمود. این نوشتار، عهده‌دار نقش رازداری در سیره معاشرتی امام صادق(ع) در جهت حفظ شیعیان از آسیب‌های اجتماعی با تکیه به روایات کتاب وسائل الشیعه است. برای این هدف، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با ارجاع به منابع روایی ـ تاریخی، به آسیب‌شناسی اجتماعی شیعیان پرداخته شده و سپس، به بایسته‌ها و راهکارها و پیامدها پرداخته‌ایم. بررسی و تحلیل روایات باب تقیه، کتمان سِر و اذاعه از کتاب وسائل الشیعه شیخ حرّ عاملی (1104ق)، نشان داد برخی از آسیب‌های اجتماعی شیعیان، عبارت است از: عدم وحدت و همزیستی مسالمت‌آمیز بین مسلمانان، عدم ظرفیت اصحاب و عدم رازداری اصحاب که امام صادق(ع) با شناسایی این آسیب‌ها با راهبرد رازداری، به رفع و درمان در جهت حفظ شیعیان پرداخت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The use of secrecy in the social life of Imam Sadiq (a.s.) in order to protect Shiites from social harm Relying on the narrations of the book Wasael al-Shia

نویسندگان [English]

  • Safar Ali Qanouni 1
  • Nematullah Safari Forushani 2
1 Assistant Professor, Golpayegan Islamic Azad University, Golpayegan, Iran (ganon1356@gmail.com)
2 Ahl al-Bayt History Group, Islamic Civilization and History Complex, Al-Mustafi (PBUH) Al-Alamiya University, Qom, Iran (nematollah_safariforushani@miu.ac.ir)
چکیده [English]

One of the dimensions of the life of Imam Sadiq (a.s.) is his social life with the Shiites. In the course of his association with the Shias, Imam (a.s.) dealt with their social pathology and in order to protect the Shias from such harms, with the use of secrecy and taqiyyah and hiding the secret, he acted on the principles and solutions and the effects and consequences of these harms. This article is responsible for the role of secrecy in the social life of Imam Sadiq (a.s.) in order to protect Shiites from social harms by relying on the narrations of the Book of Wasael al-Shia. For this purpose, with the descriptive-analytical method and with reference to historical-narrative sources, the social pathology of Shiites has been discussed and then, we have discussed the needs, solutions and consequences. The examination and analysis of the narrations of Taqiyyah, Concealment of Secrets, and Broadcasting from the Book of Wasael al-Shi'a by Sheikh Hurr Amili (1104 AH), showed that some of the social harms of Shiites are: lack of unity and peaceful coexistence between Muslims, lack of capacity of companions and lack of secrecy of companions which Imam Sadiq (a.s.) identified these harms with the strategy of secrecy, and proceeded to remedy them in order to preserve the Shiites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Sadiq (AS)
  • secrecy
  • social life
  • Shiites
  • social harms

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. آلوسی، سید محمود، 1415ق، روح المعانی، چاپ اوّل، بیروت، دار الکتب العلمیة.
    2. ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن‌على، 1404ق/1363ق، تحف العقول عن آل‌الرسول(ص)، مصصح: علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین.
    3. ابی‌الحدید، عبدالحمید، 1377، شرح نهج البلاغة، به کوشش: محمدابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    4. ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی (شیخ صدوق)، 1377، خصال، تهران، کتابچی.
    5. ـــــ ، 1413ق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    6. ـــــ ، 1376، امالی، تهران، کتابچی.
    7. ابن‌منظور، جمال‌الدین ابوالفضل، 1408ق، لسان العرب، تحقیق: علی شیری، چاپ اوّل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    8. پیشوایی، مهدی، 1382، سیره پیشوایان، چاپ یازدهم، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
    9. تهرانی، علی، 1354ش، تقیّه در اسلام، مشهد، چاپ فیروزیان.
    10. جانشین سردبیر، 1391، «فضای صدور»، علوم حدیث، زمستان، ش66.
    11. جعفریان، رسول، 1386،حیات فکری سیاسی امامان شیعه، چاپ دهم، قم، انتشارات انصاریان.
    12. جعفری هرندی، محمد، 1393، «ملاک و چگونگی به‌کارگیری تقیه در دوره حضور معصومان(علیهم‌السلام)»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، بهار، ش35.
    13. جعفری، محمدحسین، 1382، تشیع در مسیر تاریخ، تهران، دفتر نشر اسلامی.
    14. حیدر، اسد، 1422ق، امام صادق و مذاهب چهارگانه، مترجم: حسن‌یوسفی اشکوری، بیروت، دار التعارف.
    15. خوئی، سید محمدتقی، 1409ق، مبانی العروة الوثقی (تقریرات درس سید ابوالقاسم خوئی)، چاپ اوّل، قم، مدرسة دار العلم.
    16. خویی، سید ابوالقاسم، 1372ش، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة.
    17. خمینی، سید روح‌الله، بی‌تا، الرسائل العشرة، قم، اسماعیلیان.
    18. ـــــ ، 1378، صحیفه امام، تهران، انتشارات عروج وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    19. دهخدا، علی‌اکبر، 1337، لغت‌نامه، زیر نظر: محمد معین، تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
    20. داوری، شیخ مسلم، 1395، التقیة فی فقه اهل‌البیت، مترجم: محمدعلی صالح المعلم، چاپ اوّل، قم، دار زین‌العابدین.
    21. دشتی، محمد (مترجم)، 1385، نهج البلاغه، چاپ اوّل، قم، نشر بیت الأحزان.
    22. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسن‌بن‌محمد، بی‌تا، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق: سید گیلانی، تهران، المکتبة المرتضویة.
    23. سبحانی، جعفر، 1388ش، الوسیط فی اصول الفقه، قم، مؤسسه امام صادق(ع).
    24. شیخ مفید، 1380ش، ارشاد، مترجم: محمدباقر ساعدى خراسانى، تهران، اسلامیة.
    25. ـــــ ، 1371ق، شرح عقائد الصدوق او تصحیح الاعتقاد (ضمیمه اوائل المقالات)، تصحیح و تعلیق: عباسقلی واعظ چرندابی، چاپ دوم، تبریز.
    26. فاضل مقداد، 1403ق، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة، تحقیق: سید عبداللطیف کوه‌کمره‌ای، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    27. شیخ حرّ عاملی، محمد‌بن‌حسن، 1409ق، وسائل الشیعة، مصحح: مؤسسة آل‌البیت(علیهم‌السلام)، چاپ اوّل، قم، انتشارات مؤسسة آل‌البیت(علیهم‌السلام).
    28. شریف قرشی، باقر، 1413ق، حیات امام موسی‌بن‌جعفر، بیروت، دار البلاغه.
    29. صدر، سید محمدباقر، 1417ق، بحوث ‏فی ‏علم ‏الأصول، مقرر: سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
    30. صفری فروشانی، نعمت‌الله، 1378، غالیان، مشهد، آستان قدس رضوی.
    31. ـــــ ، 1394، نقش تقیه در استنباط، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب.
    32. طوسی، محمدبن‌حسن، 1388، امالی، قم، اندیشه‌ هادی.
    33. ـــــ ، 1415ق، رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
    34. ـــــ ، 1411ق، الغیبة، چاپ چهارم، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
    35. عاملی جزینی دمشقی، ابوعبدالله شمس‌الدین محمد‌بن‌جمال‌الدین مکی (شهید اول)، القواعد والفوائد فی الفقه والاصول والعربیة، تحقیق: سید عبدالهادی حکیم، قم، مکتبة المفید.
    36. عالمی ‌دامغانی، 1371، شاگردان مکتب ائمه، قم، صاحب اثر.
    37. علامه مجلسى، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، مصصح: جمعی از محققین، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    38. ـــــ ، زندگانى امام محمدباقر و امام صادق(علیهماالسلام)، مترجم: موسى خسروى، چاپ دوم، تهران‏، اسلامیة‏.
    39. عبدالحلیم الجندی، 1397ق، الامام جعفر الصادق(ع)، قاهرة.
    40. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، 1381، ترتیب خلاصة اللقوال فی معرفة علم الرجال، مشهد، آستان قدس رضوی.
    41. عراقی عبدالنبی، 1364ق، رسالة اعلام العامة فی الصحة الحج مع العامة، نجف، مطبعة الغری.
    42. عباسی جامد، مسعود، 1386ش، «تقیه در قرآن کریم و کلام معصومین»، کوثر، تابستان، ش24.
    43. عمید، حسن، 1363، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر.
    44. عمیدی، ثامر هاشم حبیب، 1416ق، واقع التقیة عند المذاهب والفرق الاسلامیة، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة.
    45. فاضل لنکرانی، محمدجواد، 1374، رسالة فی التقیة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد شیخ انصاری.
    46. فاضل لنکنرانی، محمد، 1416ق، قواعد الفقهیة، چاپ اوّل، قم.
    47. فتحی‌نیا، 1388، «نگاهی تاریخی به تقیه مداراتی»، میقات حج، بهار، ش67.
    48. فیاض، محمدصادق، 1386، «با دیگران مدارا؛ بررسی تقیه مداراتی، یکی از راهکارهای انسجام اسلامی در فقه شیعه»، فلسفه و کلام، سفیر نور، زمستان، ش4.
    49. قرشی، علی‌اکبر، 1371، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
    50. کلینى، محمد‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق، بی‌تا، اصول الکافی، چاپ اوّل، قم، انتشارات دار الحدیث للطباعة والنشر.
    51. ـــــ ، 1369ش، اصول الکافی، ترجمه: مصطفوی، چاپ اوّل، تهران، نشر کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
    52. کشى، محمد‌بن‌عمر، 1409ق، رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، چاپ اوّل، مشهد.
    53. کرکی، علی‌بن‌حسین، 1409ق، رسائل المحقق کرکی، تحقیق: محمد حسون، چاپ اوّل، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    54. کاشف الغطاء، جعفر، بی‌تا، کشف الغطاء، چاپ سنگی، بی‌جا، بی‌نا.
    55. مامقانی، عبدالله، 1389، تنقیح المقال، محقق: محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
    56. مبلغی، احمد، 1379، «کاوشی در مواضع فرهنگیامام صادق(ع)»، فرهنگ کوثر، شهریور، ش42.
    57. مظفر، محمدحسین، 1421ق، الإمام لصادق(ع)‏، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین.
    58. مظفر، محمدرضا، 1387ش، اصول الفقه، قم، بوستان کتاب.
    59. محمدی ری‌شهری، محمد، 1388ش، منتخب میزان الحکمة، ترجمه: حمیدرضا شیخی، قم، انتشارات مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار الحدیث.
    60. مکارم شیرازی، ناصر، 1383، القواعد الفقهیة، قم، مدرسة الامام علی‌بن‌ابی‌طالب.
    61. ـــــ و دیگران، 1375ش، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
    62. مطیع، حسین، 1386، «تقیه در قرآن کریم و نقش آن در انسجام اسلامی»، کوثر، زمستان، ش26.
    63. معین، محمد، 1364، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.
    64. مطهری، مرتضی، 1382ش، یادداشت‌های استاد مطهری، قم، انتشارات صدرا.
    65. مفید، محمد‌بن‌نعمان، 1414ق، الاختصاص، بی‌جا، دار المفید.
    66. منتظرالقائم، اصغر، 1386، تاریخ امامت،قم، دفتر نشر معارف.
    67. نجاشی، ابوالعباس احمدبن‌علی‌بن‌احمدبن‌عباس، 1418ق، رجال، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، چاپ ششم، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
    68. نوبختی، حسن‌بن‌موسی، 1361، فرق الشیعه، مترجم: محمدجواد مشکور، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    69. ولایی، عیسی، 1387ش، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی.
    70. همایون مصباح، سید حسین، 1393، «تقیه؛ راهبرد اصلاحی و صیانت از حق»، پژوهشنامه کلام، پاییز و زمستان، ش1.
    71. یعقوبى‏، احمدبن‌أبى‌یعقوب‌بن‌جعفربن‌وهب، بی‌تا، تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر.
    72. یافعی، عبدالله‌بن‌أسعد، 1417ق، مرآة الجنان، محقق: خلیل منصور، بیروت، دار الکتب العلمیة.
    73. یحصبى، قاضى ابی‌الفضل عیاض، بی‌تا، ترتیب المدارک وتقریب المسالک، تصحیح: احمد بکیر محمود، بیروت، منشورات دار المکتبة الحیاة.
نشریه سخن تاریخ
دوره 17، شماره 42 - شماره پیاپی 42
دوره 17، شماره 42، تابستان 1402
تیر 1402
صفحه 98-119

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار