عرب‌گرایی در آثار تاریخی ابن حبیب بغدادی(د.245ﻫ)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(نویسندۀ مسئول)

3 دانشیارگروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/skh.2022.13820.1313

چکیده

ابن حبیب مورخ نیمهٔ نخست قرن سوم هجری گاه با گردآوری آثار دیگران در مجموعه‌ای واحد و گاه با تألیف تک‌نگاشت‌هایی نوآورانه آثاری در تاریخ عرب عصر جاهلی و سده‌های نخستین هجری پدید آورده است. تألیفات ابن حبیب به سبب احتوا بر انبوهی از مواد و مطالب در تاریخ فرهنگی و اجتماعی عرب، که غالبا نیز در منابع دیگر یافت نمی‌شود، درخور توجه‌اند و بررسی داده‌های وی برای شناخت مطابق با واقع از فضای فکری و فرهنگی عصر نخست عباسیان، ضرورت دارد. تحلیل آثار ابن حبیب به سبب ایجاز داده‌ها، به ویژه عرضۀ صرف نام شماری از افراد در موضوعات متنوع بسیار دشوار است؛ بدین روی این پژوهش برآن است که بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و روش تاریخی با روی‌کرد توصیفی ـ تحلیلی، با مقایسهٔ داده‌های ابن حبیب با تألیفات و تک‌نگاشت‌های مشایخ و مورخان هم‌عصرش دریابد که چرا ابن حبیب که خود در زمرهٔ موالی است در صدد برآمده تا آثاری با محوریت عرب در جاهلیت و اسلام تدوین نماید؟ یافته‌هاحاکی از آن است که ابن حبیب در پاسخ به مسائل مورد مناقشه در احکام عرفی و فقهی زمانه‌اش به تألیف چنین آثاری همت گماشته است؛ افزون بر این او از مطاعن شعوبیه و نیز نظرات مسیحیان در تشکیک عقاید مسلمانان غافل نبوده و در دفاع از منزلت عرب و مقابله با شبهات مسیحیان پیرامون اسلام، شواهدی از تاریخ و فرهنگ عرب در جاهلیت و صدر اسلام عرضه کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Arabism in the historical works of Ibn Ḥabīb Baḡdādī (245 AH)

نویسندگان [English]

  • Atiyeh Shariatnejad Kiasari 1
  • Hadi Alem Zadeh 2
  • Yones Farahmand 3
  • Masoumali Panjeh 4
1 PhD candidate, Department of History & Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 professor, Department of History & Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author)
3 Associate professor, Department of History & Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor, Department of History & Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Ibn Ḥabīb, a historian of the first half of the third century of the Hiǰrī, sometimes by collecting the works of others in a single collection and sometimes by composing innovative monographs, created works in the Arab history of the ǰāhilī era and the first centuries of the Hiǰrī .Ibn Ḥabīb 's writings are worthy of attention due to the fact that they contain a lot of material and content on the cultural and social history of ᵓArabs, which are often not found in other sources, and examining his data is necessary to know the intellectual and cultural space of the first ᵓAbbāsīd era. Analyzing Ibn Ḥabīb 's works is very difficult due to the brevity of the data, especially the supply of just a few names of people in various subjects; Therefore, this research aims to find out, based on library studies and historical method with a descriptive-analytical approach, by comparing Ibn Ḥabīb 's data with the writings and monographs of his contemporaries and historians, why Ibn Ḥabīb, who himself is a follower, tried to create works with ᵓArab centrality in ǰāhilīya and islām? The findings indicate that Ibn Ḥabīb, in response to the disputed issues in the customary and jurisprudential rulings of her time, devoted herself to authoring such works;In addition to this, he was not oblivious to the criticisms of šᵓubī and the opinions of Christians in questioning the beliefs of Muslims, and in defense of the dignity of ᵓArabs and confronting the doubts of Christians about islām, he presented evidence of the history and culture of ᵓArabs in ǰāhilīya and early islām.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ibn Ḥabīb Baḡdādī
  • Arabism
  • šuᶜubīya
  • tārīk̠ ᶜarab

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. آزاد، ابوالکلام (۱۳۸۰). کوروش‏کبیر (ذوالقرنین)، ترجمهٔ باستانی پاریزی، تهران، نشر علم.
  2. آذرنوش، آذرتاش (۱۳۷۴). «ابن حبیب»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  3. ابن رشد، احمد بن محمد (۱۴۱۵). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، تحقیق: محمد صبحی حسن، قاهره، مکتبة ابن تیمیة.
  4. ابن حبیب، محمد بن حبیب (الف 1393). القاب الشُّعراء وَ مَن یُعرَف مِنهُم بِاُمِّه، نوادر المخطوطات، المجموعة الخامسة، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی.
  5. ـــــــــــــ (ب ۱۳۹۳). اَسماءُ المُغتالین مِنَ الاَشراف فِی الجاهلیة و الاِسلام، نوادر المخطوطات، المجموعة السادسة، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی.
  6. ـــــــــــــ (ج ۱۴۱۶ق). اُمَّهاتُ النَّبی، تحقیق: محمد خیر رمضان، بیروت، دار ابن حزم.
  7. ـــــــــــــ (د ۱۳۹۳).کُنَی الشُّعراءِ و اَلقابُهُم و یَلیه مَن نُسِبَ اِلی اُمِّه مِن الشُعراء، نوادر المخطوطات، المجموعة السابعة، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی.
  8. ـــــــــــــ (ه‍ ۱۳۶۱). المُحَبَّر، حیدر آباد الدکن: مطبعة جمیعة دائرة المعارف العثمانیة.
  9. ـــــــــــــ (و ۱۴۰۰). مُختَلِفُ القَبائِل و المُؤتَلِفُها، تحقیق: ابراهیم ابیاری، بیروت، دارالکتب الاسلامی.
  10. ـــــــــــــ (ز ۱۴۰۵). المُنَمَّق فی اَخبار القُریش، تحقیق: خورشید احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب.
  11. ـــــــــــــ (ح۱۳۷۰). مَن نُسِبَ اِلی اُمِّه مِن الشُعراء، تصحیح: عبدالسلام هارون، نوادر المخطوطات، المجموعة الاولی، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی.
  12. ابن قتیبه، ابومحمد عبدالله (۱۴۲۳). الشعر و الشعراء، تحقیق: احمد محمد شاکر، قاهره، دارالحدیث.
  13. ابن کلبی، محمد بن سائب (۱۹۷۷م). اَلمَثالِب، پاکستان، جامعة بنجاب.
  14. ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا). لِسان العَرب، بیروت، دارالصادر.
  15. ابن ندیم، محمد بن ابی‌یعقوب (بی‌تا). الفهرست، بیروت، دارالمعرفة.
  16. ابوالطیب اللغوی، عبدالواحد بن علی (1430). مَراتِبُ النَّحویین، به­ کوشش: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، مکتبة العصریة.
  17. اشرفی، حسین (۱۳۹۶). «محرومیت دختر از ارث، بررسی تطبیقی مبانی مشروعیت امویان و عباسیان ( دورۀ اول)»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال هشتم، شماره ۳۷.
  18. امیدیان، زینب (۱۳۹۶). «شاخصه‌های هویت عربی در نظام فکری هشام کلبی برپایهٔ انساب‌نگاشته‌های وی (جمهرة النسب و نسب معد و یمن الکبیر)» مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهش‌نامهٔ انجمن ایرانی تاریخ، سال نهم، شماره سی و سوم.
  19. امین، احمد (۱۹۵۶م). ضحی الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی.
  20. بخاری، محمد بن اسماعیل (۱۴۲۳). صحیح البخاری، بیروت، دار ابن کثیر.
  21. جاحظ، عمرو بن بحر (الف1990). البُرصان وَ العُرجان وَالعُمیان وَ الحُولان وکتاب الهیثم بن عدی، تحقیق: عبدالسلام هارون، بیروت، دارالجیل.
  22. ـــــــــــــ (ب بی‌تا). البیان و التبیین، باب فی ذکر المعلمین، تحقیق: عبدالسلام هارون، ۲۴۸-۲۵۷.
  23. ـــــــــــــ (ج ٢٠٠٢). الرد علی النصاری، الرسائل الکلامیة ، شرح: علی ابوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۲۵۳-۲۸۹.
  24. ـــــــــــــ (د ٢٠٠٢). القیان، الرسائل الکلامیة، شرح: علی ابوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۶۱-۶۷.
  25. ـــــــــــــ (ه ‍٢٠٠٢). ذَمُّ اَخلاقِ الکُتّابِ، الرسائل السیاسیة، شرح: علی ابوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ٦٠٥- ٦١٩.
  26. ـــــــــــــ (و ٢٠٠٢). الحجاب، الرسائل السیاسیة، شرح: علی ابوملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۵۶۵-۵۹۹.
  27. ـــــــــــــ (ز ۱۳۸۴). الحیوان، تحقیق: عبدالسلام هارون، دمشق، مصطفی البابی حلبی.
  28. جدعان، فهمی (۱۳۹۸). المحنة سیر جدالی دین‏داری و سیاست‏مداری در اسلام بر اساس منابع اهل سنت، ترجمهٔ محمدعلی عسگری، تهران، شرکت سهامی انتشار.
  29. جعفریان، رسول (۱۳۹۳). منابع تاریخ اسلام، تهران، نشر علم.
  30. جواد، علی ( ۱۹۷۶). المفصّل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت، دارالملایین.
  31. حسن، ابراهیم، حسن (۱۳۷۶). تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاویدان.
  32. حموی، یاقوت (۱۹۹۳م). مُعجَمُ الاُدَباء اَو اِرشادُ الاریبِ اِلی مَعرِفة الادیب، به­ کوشش: احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
  33. خوارزمی، محمد بن عباس (۱۳۸۴). الرسائل، تصحیح: محمد مهدی پورگل، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  34. روزنتال، فرانتس (۱۳۶۳). تاریخ تاریخ نگاری در اسلام، ترجمهٔ اسدالله آزاد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  35. زُبَیدی، محمد بن الحسن (۱۹۸۴م). طبقات النَّحویین و اللُّغَویین، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دارالمعارف.
  36. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۶). تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، امیرکبیر.
  37. زیدان، جرجی (۱۳۹۴). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، امیرکبیر.
  38. سجادی، صادق و هادی عالم‌زاده (۱۳۸۸). تاریخ‌نگاری در اسلام، تهران، سمت.
  39. طبری، محمد بن جریر (بی‌تا). تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق: ابوصهیب کرمی، اردن، بیت الافکار الدولیة.
  40. قفطی، جمال‏الدین ابی‌الحسن علی بن یوسف (۱۴۰۶). اِنباه الرُّواة علی اَنبَاهِ النُّحَاة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره،دارالفکر العربی.
  41. ممتحن، حسین‏علی (۱۳۵۴). نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  42. میمنی، عبدالعزیز (بی‌تا). مَن نُسِبَ الی اُمِّه مِن الشُّعَراء، تحقیق: السید محمد یوسف، بی‌جا.
  43. Abed el-Rahman Tayyara, »ibn Ḥabībs kitāb al-muḥabbar and its place in early Islamic Historical Writing«.
  44. Bray, Julia, )2003(,»lists and memory ibn qutayba and muhammad b. habib«,culture and memory in medival islam, london: the institute of ismaili studies.
  45. Lichtenstadter, Ilse)1939(, “Muhammad ibn habib and his kitab al-muhabbar” , Journal of the royal Asiatic Society of Great Britian and Irland, No.1,jan ,pp.1-27.
  46. Lichtenstadter, Ilse) 1993( , »Muhammad b.habīb»«encyclopedia of islam «, VII, Leiden: Brill.
  47. Rosental, Franz )1968( ,A History of muslim historiographyhistory, Leiden, E. J.Brill.
نشریه سخن تاریخ
دوره 17، شماره 43 - شماره پیاپی 43
دوره 17، شماره 43،پاییز 1402
مهر 1402
صفحه 109-128

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار