بررسی رابطه سازمان وکالت و مسأله خمس از عصر امام کاظم (ع) تا پایان غیبت صغری

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ اهل‌بیت(ع)، مجتمع تاریخ سیره و تمدن اسلامی، جامعة المصطفی(ص)، بنگلادش

2 دانشیار مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی(ص) العالمیه، قم

3 دکتری تاریخ اسلام و پژوهشگر همکار پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص). قم، ایران.

10.22034/skh.2024.17269.1469

چکیده

سازمان وکالت شبکه‌ای است که توسط امام صادق علیه السلام با اهداف خاصی تشکیل شد. در این شبکه امام(ع) به عنوان رهبر سازمان، در نقاط مختلف جهان اسلام وکلائی داشت که یکی از وظایف آنان جمع آوری خمس از شیعیان و تحویل آن به امام معصوم(ع) بوده است. مسأله این پژوهش رابطه میان سازمان وکالت و خمس از زمان امام کاظم (ع) تا پایان غیبت صغری است. حاصل پژوهش بیانگر این است که یکی از اهداف سازمان وکالت جمع آوری خمس بوده که در عصر امام کاظم (ع) به دلیل گسترش قلمرو جغرافیایی شیعیان توجه ویژه‌ای به خمس گردید و تعداد وکلای آن حضرت در مناطق مختلف بیشتر شد. در دوره امام رضا (ع) و امام جواد (ع) نیز اهداف سازمان وکالت با نظم و انسجام بیشتری تعقیب گردید. در عصر امام جواد تا امام عسکری (ع) به خاطر جوّ خفقان علیه شیعیان و عدم دسترسی به امام، شبکه وکالت بر تعقیب اهداف ائمه پیشین از جمله اخذ و تحویل خمس و آماده کردن مردم برای عصر غیبت تأکید داشت. در عصر غیبت صغرا نیز نوّاب خاص امام زمان (عج) در جغرافیای تشیع به جمع آوری و ساماندهی وجوهات از جمله خمس پرداختند و از رهگذر آن رابطه امام با شیعیان محفوظ ماند. این مقاله با گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی رابطه میان سازمان وکالت و خمس را مورد بررسی قرار داده است. پیشینه پژوهش نشان می دهد نقش سازمان وکالت در دریافت خمس با این رویکرد کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The relationship between the agency organization and Khums from the time of Imam Kazem (AS) until the end of Ghaybat Sughra

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mizan Rahman 1
  • Hosein Abdolmohammadi 2
  • MohammadReza ziaee 3
1 PhD in History of Ahlul Bayt (AS), Institute of History of Islamic Belief and Civilization, Al-Mustafa University (AS), Bangladesh
2 Associate Professor of the Higher Education Complex for Islamic History, Tradition and Civilization, Al-Mustafa (PBUH) University, Qom
3 PhD in Islamic History and Associate Researcher at the Al-Mustafa International Research Institute (PBUH). Qom, Iran.
چکیده [English]

The lawyer organization is a network that was formed by Imam Sadiq (peace be upon him) with specific goals. In this network, Imam (a.s.) as the leader of the organization, had representatives in different parts of the Islamic world, one of whose duties was to collect khums from the Shiites and deliver it to Imam Masoom (a.s.). The problem of this research is the relationship between the agency and khums from the time of Imam Kazim (a.s.) until the end of the minor absence. The result of the research shows that one of the goals of the lawyer's organization was to collect khums, which in the era of Imam Kazem (a.s.) due to the expansion of the geographical territory of Shiites, special attention was paid to khums and the number of lawyers of that Imam increased in different regions. During the period of Imam Reza (a.s.) and Imam Javad (a.s.), the goals of the lawyer organization were pursued with more order and coherence. During the era of Imam Javad to Imam Askari (a.s.), due to the atmosphere of hostility against the Shiites and the lack of access to the Imam, the advocacy network emphasized on pursuing the goals of the previous Imams, including collecting and delivering khums and preparing people for the age of occultation. In the era of Ghaibat al-Sughra, the special Nawab of Imam Zaman (A.S.) in the geography of Shiism collected and organized the facts, including Khums, and through that, the Imam's relationship with the Shiites was preserved. This article has investigated the relationship between the lawyer organization and Khums by collecting library data and using descriptive-analytical method. The background of the research shows that the role of the lawyer's organization in receiving Khums has been given less attention with this approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khums
  • agency organization
  • Imams (peace be upon them)
  • minor absenteeism
  1. قرآن کریم.

    1. ا بن سعد الهاشمی البصری، محمد ،(1410ق) الطبقات الکبری، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة.
    2. ابن حجرعسقلانی، احمدبن على،(1415ق) الاصابة فی تمییز صحابة، تحقیق عادل احمد، بیروت، دارالفکر.
    3. ابن شهرآشوب، محمدبن علی،(1412ق)، مناقب آل ابی‌طالب، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم.
    4. ابن طاووس، على بن موسى،(1420ق)، طرف من الأنباء و المناقب - مشهد، چاپ: اول.
    5. ابن فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: نشر دفتر تبلیغات.
    6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (بی‌تا)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار المعرفة
    7. ابن منظور، محمدبن مکرم، (1405ق) لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزة.
    8. أبو یوسف الأنصاری، یعقوب بن إبراهیم،(بیتا)، الخراج، تحقیق طه عبد الرءوف سعد ، سعد حسن محمد، قاهره، المکتبة الأزهریة للتراث.
    9. اربلی، ابوالحسن على بن عیسی،(1381ق) کشف الغمة فی معرفة الأئمة علیهم السلام، تحقیق رسولی محلاتی و بنى هاشمى، تبریز، بی نا.
    10. بخاری، محمدابن اسماعیل، (1410ق)، صحیح البخاری، قاهره: لجنة إحیاء کتب السنة،
    11. بلاذری، أبو الحسن أحمد بن یحیى،(1988م) فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال.
    12. بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1408ق)، انوار التنزیل، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    13. جاسم، حسین، (1367)، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)، تهران، امیرکبیر، چاپ اول.
    14. جعفریان، رسول،(1381)، حیات فکری و سیاسی ائمه(ع)، قم، انصاریان، چاپ ششم.
    15. جوهری، اسماعیل ابن حماد (1407ق) الصحاح، الطبعة الرابعه بیروت: دارالعلم الملائین
    16. حر عاملی، محمدبن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه اهل البیت (ع).
    17. خامنه ای، سیدعلی، (1391) انسان دویست و پنجاه ساله، چاپ 12، تهران: نشر مؤسسه ایمان جهادی.
    18. خمینی، روح الله، (1409ق)، تحریر الوسیلة، قم، دار الکتب العلمیة.
    19. خویی، سیدابوالقاسم، (1413ق) معجم رجال الحدیث، چ پنجم، قم: بی‌نا.
    20. دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى،(1415ق) کتاب الخمس (للشیخ الأنصاری)، در یک جلد، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم - ایران، اول.
    21. راوندى، قطب الدین ، سعید بن هبة الله‏،(1409ق) الخرائج و الجرائح‏، تحقیق و تصحیح: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام‏، قم، مؤسسه امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف‏، چاپ اول.
    22. زمخشری، محمودبن عمر، تفسیر الکشّاف، بیروت، دارالمعرفة، 1400ق،
    23. سیوطی، جلال الدین، (1404) الدر المنثور فى تفسیر المأثو، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
    24. صدوق، محمدبن علی، (1406ق) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    25. ___________، (1415ق) المقنع، قم: مؤسسه امام مهدى“.
    26. ___________، (1385ق)، عیون اخبارالرضا، نجف: مکتبة الحیدریة
    27. ____________،(1380ش) کمال الدین، ترجمه منصور پهلوان، تصحیح، علی اکبر غفاری، انتشارات دار الحدیث، چاپ اول.
    28. _____________،(1372) عیون أخبار الرضا:، ترجمه علی اکبرغفارى وحمید رضا مستفید، تهران، نشر صدوق‏، چاپ اول.
    29.  
    30. طبرسی، (1360)، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی
    31. طبری، محمد بن جریر، (1422ق)، جامع البیان، بیروت: دارالاعلام.
    32. ________ ، (1387ق) تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، ط الثانیة، بیروت، دارالتراث.
    33. طوسى، محمد بن الحسن‏، (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، مصحح، خرسان، حسن موسوى، ‏تهران: دار الکتب الإسلامیة
    34. ________ ، (1407ق) تهذیب الاحکام، چ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
    35. ________ ، (1411ق) الغیبة، تحقیق عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم: المعارف اسلامیه.
    36. ________ ، (1348) اختیار معرفة الرجال، دانشکده الهیات و معارف اسلامی
    37. عبدالله بن عمر بیضاوی، (1418ق) انوارالتنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی
    38. عیاشى، محمدبن مسعود، (1380ق) تفسیر العیّاشی، تهران، المطبعة العلمیة.
    39. فراهیدى، خلیل بن أحمد،)1409ق( کتاب العین - قم، چاپ: دوم.
    40. کشی، محمدبن عمر، (1409ق) رجال، تحقیق محمدبن حسن طوسی، مشهد، دانشگاه مشهد.
    41. کلینی، محمدبن یعقوب، (1407ق)، الکافی، مصحح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، چاپ 4، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    42. کوئن، بروس، (1395ش)، درآمدی بر جامعه شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، چ41، تهران: نشر توتیا.
    43. مجلسی، محمدباقر، (1403ق) بحار الأنوار، چ دوم، بیروت، دارإحیاء التراث العربی.
    44. مدرسی طباطبایی، حسین( 1386) مکتب در فرایند تکامل، تهران، کویر، چاپ سوم.
    45. معین، محمد، (1385)، فرهنگ فارسی، چاپ دوم، تهران: نشر هنرور
    46. مفید، محمدبن نعمان، (بی‌تا) الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران: بی‌تا،
    47. ________ ، (1413ق) الاختصاص، تحقیق علی اکبر غفاری، قم: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
    48. نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن،(1404ق) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت - لبنان، هفتم.
    49. صفار، محمدبن‌حسن،(1404ق) بصائرالدرجات فی فضائل آل محمّد، چ دوم، قم: مکتب آیت الله المرعشی النجفی
    50. مقدسی، یدالله، (1379)سیره معیشتی معصومان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    51. نجفی، محمدحسین، (1404ق) جواهر الکلام، چ 7، بیروت: دارالاحیا التراث العربی
    52. نیشابوری، مسلم (بی تا)، الصحیح، بیروت، دارالفکر.
    53. الهروی البغدادی، أبو عُبید القاسم بن سلاّم بن عبد الله،(بیتا)، کتاب الأموال، تحقیق خلیل محمد هراس، دار الفکر. – بیروت.
    54. همدانى، آقا رضا بن محمد هادى،(1416ق) مصباح الفقیه، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، قم - ایران، اول.
    55. همدانی نوری، حسین، (1388ش)، الخمس: فی ضوء مدرسه اهل البیت، قم: نشر بوستان کتاب
    56. یعقوبی، (1374)، تاریخ، چاپ جهارم، ترجمه آیتی، تهران: علمی فرهنگی.