بررسی آماری بی‌ثباتی سیاسی حکومت‌های ایران در نیمه دوم قرن نهم هجری

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسنده

دکترای تاریخ از دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه

10.22034/skh.2019.4921

چکیده

جامعه ایران، در نیمه دوم قرن نهم هجری، دوره بی‌ثباتی را در حوزه سیاست پشت ‌سر گذاشت. ذهنیت ایلی و بدوی، در این زمان بر بدنه ساختار سیاسی سیطره داشت و آن را به شرایط پیوسته در حال تغییری دچار کرده بود. حکومت‌ها و حاکمان این زمان، تحت تأثیر بحران گسترده جانشینی و حضور رقبای متعدد، به نزاع بی‌وقفه‌ای بر سر قدرت پرداختند. این مقاله با تکیه بر روش کیلومتریک در نظر دارد به بررسی آماری بی‌ثباتی حکومت‌های ایران، در نیمه دوم قرن نهم بپردازد.
تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد که حکومت‌های این زمان، در شاخصه‌هایی چون: میزان عمر، میانگین سلطنت حاکمان، شیوه مرگ و میانگین سنّ عمر آنها، وضعیت بی‌ثباتی دارند. در ارتباط با میزان عمر حکومت، دو دودمان ترکمان قراقویونلو و آق‌قویونلو، به‌ترتیب 63 و 36 سال فرمانروایی داشته‌اند که برای یک حکومت، اعداد پایینی هستند. در زمینه میانگین سلطنت نیز میانگین 8 حاکم تیموری در نیمه دوم قرن نهم، 7 سال‌ونیم، و میانگین سلطنت فرمانروایان آق‌قویونلو، 4 سال‌ونیم بوده است. از لحاظ شیوه مرگ نیز باید گفت بیش از نیمی از حاکمان این حکومت‌ها، سر سالم به گور نبرده‌اند. از 8 حاکم تیموری در نیمه دوم قرن نهم، 4 تن، از 4 حاکم قراقویونلو، 3 تن و از 8 حاکم آق‌قویونلو، 6 تن، در منازعات داخلی به قتل رسیده‌اند. در یک رابطه همبسته با این شاخصه‌ها، میانگین سنّ عمر حاکمان این حکومت‌ها نیز پایین بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Statistical study of the political instability of Iranian governments in the second half of the ninth century AH

نویسنده [English]

  • Mohsen Lotfabadi
PhD in History from Shahid Beheshti University, researcher and lecturer
چکیده [English]

In the second half of the ninth century AH, Iranian society left behind a period of political instability. The tribal and primitive mentality, at this time, dominated the politic structure and was changing its conditions constantly. Governments and rulers of this time, under the influence of the widespread crisis of succession and for numerous rivals, engaged in a nonstop struggle for power. Based on the kilometric method, this article intends to statistically study the instability of Iranian governments in the second half of the ninth century.
Statistical analysis shows that the governments of this time are in a state of instability in indicators such as life amount, average reign of rulers, death method and average of life. Regarding to the life of the government, the two Turkoman dynasties, the Qaraquyunlu and the Aqquyunlu, ruled for 63 and 36 years, respectively, which are low numbers for a government. In terms of the average monarchy, the average of the 8 Timurid rulers in the second half of the ninth century was 7 years, and the average reign of the rulers of Aghquyunlu was 4 years. In terms of the manner of death, it should be said that more than half of the rulers of these governments have been killed. Of the eight Timurid rulers in the second half of the ninth century, four were killed, three of the four Qaraquyunlu rulers, and six of the eight Aghquyunlu rulers were killed in civil struggles.In a correlated relationship with these characteristics, the average life of the rulers of these states, was also low.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political instability
  • second half of the ninth century
  • Timurids
  • Qaraquyunlu
  • Aqquyunlu
1. ابن خلدون، عبدالرحمن (1390)، مقدمه ابن خلدون، ج1، ترجمه: محمد پروین گنابادی، نسخه الکترونیکی.
2. استنفورد، مایکل (1394)، درآمدی بر تاریخ پژوهشی، ترجمه: مسعود صادقی، تهران: سمت.
3. اقبال آشتیانی، عباس (1386)، تاریخ ایران: از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه، تهران: دبیر.
4. بی‌نا (1361)، تاریخ قزلباشان ، به اهتمام: میرهاشم محدث، تهران: بهنام.
5. پیگولوسکایا، ن. و، و همکاران (1353)، تاریخ ایران (از دوران باستان تا سده هجدهم میلادی)، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: پیام.
6. تتوی، قاضی احمد و آصف‌خان قزوینی (1382)، تاریخ الفی. به تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی.
7. حافظ ابرو (1380)، زبدة التواریخ حافظ ابرو، به تصحیح: سید کمال حاج سید جوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
8. حسینی استرآبادی، سید حسن بن مرتضی (1366)، از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش: احسان اشراقی، تهران: علمی.
9. خنجی، فضل‌الله روزبهان (1379)، تاریخ عالم‌آرای امینی، به کوشش: مسعود شرقی، تهران: خانواده.
10. خوافی، فصیح (بی‌تا)، مجمل فصیحی، به تصحیح: محمود فرخ، مشهد: کتاب‌فروشی باستان.
11. خواندمیر، غیاث‌الدین (1333)، تاریخ حبیب السیر، تهران: کتابخانه خیام.
12. روملو، حسن (1349)، احسن التواریخ، به کوشش: عبدالحسین نوایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
13. رویمر، ر. (1379)، «جانشینان تیمور»، ترجمه: یعقوب آژند، تاریخ ایران دوره تیموریان؛ پژوهش دانشگاه کمبریج، تهران: جامی.
14. زیباکلام، صادق (1377)، ما چگونه ما شدیم: ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی ایران، تهران: روزنه.
15. سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (1381)، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
16. سمرقندی، دولتشاه (1318)، تذکرة الشعرا، به کوشش: ادوارد براوون، لیدن: بریل.
17. سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1372)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش: عبدالحسین نوایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
18. شامی، نظام‌الدین (1363)، ظفرنامه: تاریخ فتوحات امیر تیمور گورکانی، به کوشش: پناهی سمنانی، تهران: بامداد.
19. شوشتری، قاضی نورالله (1377)، مجالس المؤمنین، ج2، تهران: اسلامیه.
20. طهرانی، ابوبکر (1356)، دیار بکریه، به کوشش: نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران: طهوری.
21. عالم آرای صفوی (1349)، به تصحیح: اصغر منتظر صاحب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
22. غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343)، تاریخ جهان آرا، تهران: کتاب‌فروشی حافظ.
23. غفاری کاشانی، قاضی احمد (بی‌تا)، تاریخ نگارستان، به کوشش: مرتضی مدرس گیلانی، تهران: حافظ.
24. قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1386)، لُب التواریخ، به اهتمام: میرهاشم محدث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
25. کلاویخو، روی گنزالس (1384)، سفرنامه کلاویخو، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
26. منشی قزوینی، بوداق (1378)، جواهر الأخبار، به تصحیح: محسن بهرام‌نژاد، تهران: میراث مکتوب.
27. منشی قمی، قاضی احمد بن حسین (1359)، خلاصة التواریخ، به تصحیح: احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
28. میرجعفری، حسین (1381)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، تهران: سمت.
29. میرخواند، میرمحمد سید برهان‌الدین خاوند شاه (1339)، تاریخ روضة الصفا، تهران: خیام.
30. نوایی، امیر علی‌شیر (1342)، دیوان امیر نظام‌الدین علی‌شیر نوایی، به تصحیح: رکن‌الدین همایون فرخ، تهران: ابن سینا.
31. واصفی، زین‌الدین محمود (1349)، بدایع الوقایع، تصحیح: الکساندر بلدروف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
32. یزدی، شرف‌الدین علی (1336)، ظفرنامه، به کوشش: محمد عباسی، تهران: بی‌نا.