بازشناسی و مکان‌یابی شهرهای: سیمره، ابن-هبیره و هاشمیه (نقدی بر یک مکان‌یابی)

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 دانشجوی دکترای باستان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

10.22034/skh.2019.4924

چکیده

شهر سیمره یا دره‌شهر امروزی که به تصدیق منابع تاریخی در دوره پیش از اسلام، مهرگان کدگ یا به زبانِ اعراب، مهرجان‌قذق نامیده شده، در غرب ایران واقع شده است. سیمین لک‌پور در کتاب کاوش‌ها وپژوهش‌های باستان­شناسی دره‌شهر (سیمره)، درباره مکان‌یابی شهر سیمره به اظهارنظر پرداخته و با ارائه دلایلی، شهر سیمره را منطبق بر شهر ابن هبیره از دوران اموی و نیز هاشمیه در دوره عباسی می­داند.
پژوهش حاضر، بر آن است تا به شیوه تاریخی و بر اساس متون و منابع جغرافیایی اسلامی، به ردّ این ادعا بپردازد و با ارائه جغرافیای تاریخیِ هریک از سه شهرِ نامبرده، انفکاک آنها را از هم نشان دهد. بر اساس نتایج این پژوهش، شهرهای یادشده، در یک موقعیت جغرافیایی یکسان قرار نداشته­اند. نتایج پژوهش نشان می­دهد که شهر سیمره، مرکز ایالت مهرجان­قذق، از دوره ساسانی و بعدها شهری از استان جبال و در حدّ شمالی استان خوزستان با الگوی معیشتی کشاورزی، شهر ابن هبیره شهری از دوره امویه و میان بغداد و کوفه و با الگوی معیشتی مبتنی بر تجارت و بازرگانی و به‌احتمالِ بسیار کشاورزی، و شهر هاشمیه شهری منسوب به ابوالعباس سفاح از دوره عباسی و موقعیت تقریبی آن به‌احتمالِ بسیار قوی منطقه انبار و به‌احتمالِ بسیار کمتر، نزدیکی کوفه بوده است. بنابراین، مکان­یابی شهرهای ابن­هبیره و هاشمیه در شهرستان دره­شهر، با استناد به مطالعاتِ انجام‌شده، قابل تأیید نمی­باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identification and locating of cities: Seimara, Ibn Habira and Hashemiya (Critique of a location)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ebrahim Zareei 1
  • Akbar sharifinia 2
1 Associate Professor, Department of Archeology, Bu Ali Sina University, Hamadan
2 D student in Archeology, Bu Ali Sina University of Hamadan
چکیده [English]

Seimara city or nowadays darreshahr, which according to historical sources in the pre-Islamic period is called Mehregan Kadag or in the language of the Arabs Mehrjan Ghazaq, is located in western Iran. Simin Lakpour, in his book Archaeological Excavations and Studies in the city (Seimara), comments on the location of this city and provides reasons to consider it as the city of Ibn Habira from the Umayyad period and Hashemite in the Abbasid period. The present study intends to refute this claim in a historical way and based on Islamic texts and geographical sources, and by presenting the historical geography of each three mentioned cities, to show their separation. According to the results of this study, the mentioned cities are not in the same geographical location. The results show that the city of Seimara is the capital of Mehrjan-e-Ghazaq province, from the Sassanid period and later a city from Jabal province and in the northern part of Khuzestan province with agricultural livelihood model. besides Ibn Habira is another city from the Umayyad period and between Baghdad and Kufa and with the model of livelihood is based on trade and commerce and most likely agriculture. And finally, the city of Hashemiya is a city attributed to Abu al-Abbas Saffah from the Abbasid period and its approximate location is probably very strong in Anbar region and most likely near Kufa. Therefore, the location of the cities: Ibn Habira and Hashemiya in the city of Darreshahr(Seimara) cannot be confirmed based on the studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seimara
  • Ibn Habira
  • Hashemiya
  • locate
آذرتاش، آذرنوش (1385)، چالش میان فارسی و عربی در سده­های نخست، تهران: نشر نی.
آل خلیفه، محمدعلى (1425ق)، أمراء الکوفة و حکامها، تهران: مؤسسة الصادقA.
ابن بلخی (1374)، فارسنامه ابن بلخی،مصحح: منصوررستگارفسایی، شیراز: انتشارات بنیاد فارس­شناسی، چاپ اوّل.
ابن­اثیرجزری (1371)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه: ابوالقاسم حالت و عباس خلیلى، تهران: انتشارات مؤسسه مطبوعاتى علمى.
ابن­حوقل (1366)، ایران در صورة الأرض، ترجمه: جعفر شعار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ابن­خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (1889م)، مسالک الممالک، ترجمه: سعید خاکرند، بیروت: انتشارات دار صادر، افست لیدن، چاپ اوّل.
ابن رسته، احمد بن عمر (1892)، الأعلاق النفسیة ویلیه کتاب البلدان، بیروت: انتشارات دار صادر، چاپ اوّل.
ابن­فقیه، ابوبکر احمد بن ­محمد (1379)، مختصر البلدان، ترجمه­ مختصر: محمدرضا حکیمی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ­ایران.
ابن مسکویه، احمدبن علی (1376)، تجارب الأمم، مصحح: ابوالقاسم امامی و علی‌نقی منزوی، تهران: انتشارات سروش.
احمدوند، عباس (1397)، «سیمره»، دانشنامه جهان اسلام، ج25، زیر نظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة ‌المعارف اسلامی.
اسماعیلی، مژگان و حسین علی‌بیگی (1393)، «جغرافیای تاریخی دو ایالت ساسانی ماسبذان و مهرجان‌قذق و چگونگی فتح آنها به دست اعراب مسلمان». مزدک‌نامه،انتشارات پروین استخری، تهران: شماره ششم: 391 ـ 403.
اشپولر، برتولد (1373)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه: ­جواد فلاطوری و مریم میراحمدی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
اشتری­تفرشی، علیرضا (1392)، «جغرافیای تاریخی و جایگاه اقتصادی دینور»، مطالعات تاریخ اسلام، سال پنجم، شماره 17: 7 ـ 26.
اشمیت، اریک.ف (1376)، پرواز بر فراز شهرهای ­باستانی ­ایران، مترجم: ­آرمان ­شیشه­گر، تهران: انتشارات سازمان ­میراث ­فرهنگی ­کشور.
اصطخری، ابراهیم­ بن­ محمد (2004م)، المسالک ­والممالک، مصحح­: محمدجابر عبدالعادل ­حیبی، قاهره: الهیئة ­العامة ­القصور الثقافة.
اکبری، مرتضی (1394)، «بررسی و تحلیل جایگاه ایالات ­ماسبذان و مهرجانقذق (ایلام) در دوره خلافت­ عباسی»، فرهنگ ایلام، دوره شانزدهم، شماره 46و47: 55 ـ 74.
اعتماد السلطنه، محمدحسن ­بن ­علی (1367)، مراة ­البلدان­، مصحح: عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
العمید، طاهرمظفر (1982م)، «تأسیس مدینة الأنبار»،کلیة الآداب دانشگاه بغداد: 147 ـ 160.
امبرسز، ن،ن و چ ـ ب،ملویل (1370)، تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران، ترجمه: ابوالحسن رده، تهران: انتشارات آگاه.
ایزدپناه، حمید (1363)، آثار باستانی و تاریخی لرستان، ج1، تهران: انتشارات آگاه.
براقی، حسین (1381)، تاریخ کوفه، ترجمه: سعید راد رحیمی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
بروسوی، محمد بن ­علی ­محقق (1427ق)، أوضح­ المسالک ­الی­ معرفة ­البلدان والممالک، محقق: مهدی عبدالرواضیة، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
برونر، کریستوفر (1381)، تقسیمات جغرافیایی و اداری؛ مالیات­ها و بازرگانی، در مجموعه تاریخ ایران کمبریج، ج3، گردآورنده: احسان یارشاطر، تهران: امیرکبیر.
بلاذری، ابوالحسن (1337)، فتوح البلدان، ترجمه: محمد توکل، تهران: انتشارات نقره.
دشتی، محمد (1384)، «جغرافیای تاریخی شبکه آب­های بین­النهرین (بخش دوم: محورت فرات)»، نامه تاریخ‌پژوهان، شماره2: 34 ـ 68.
دوری، عبدالعزیز، دو ؤما، دومینک سوردل، کلود کاهن (1375)، بغداد (چند مقاله در تاریخ و جغرافیایی تاریخی)، تهران: بنیاد دائرة­ المعارف اسلامی.
دینوری، ابوحنیفه (1383)، اخبار الطوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات نی، چاپ چهارم.
راولینسون، هنری (1362)، سفرنامه ­راولینسون (گذر از ذهاب ­به خوزستان)، ترجمه: سکندر امان الهی بهاروند، تهران: انتشارات آگاه.
دومرگان، ژاک (1369)، جغرافیای غرب ایران، ج2، ترجمه و توضیح: کاظم ودیعی، تبریز: انتشارات چهره.
رحمتی، محسن (1395)، «جغرافیای تاریخی ماسپذان در دوره سلجوقی»، فصلنامه فرهنگ ایلام، دوره هفدهم، شماره 52و53: 7 ـ 24.
زارعی، محمدابراهیم، منصوری، پیمان و سعید منصوری (1391)، «مکان­یابی ایالت­های ماسپذان و مهرجان­قذق بر اساس متون دوره اسلامی و داده­های باستان‌شناسی»، مزدک‌نامه، تهران: انتشارات پروین استخری.
 ـــــ و علی‌اصغر نوروزی (1395)، «بازتاب الگوهای معیشتی شهرهای جنوب غرب ایران در منابع مکتوب دوران اسلامی از سده چهارم تا پایان سده نهم قمری/دهم تا پانزدهم میلادی»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، سال پنجاه دوم، شماره دوم: 1 ـ 20.
شریفی­نیا، اکبر و طیبه شاکرمی (1396)، باستان­شناسی و تاریخ دره­شهر (سیمره)، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
عباسی، ایوب (1383)، «از مهرگان تا سیمره؛ بررسی تحولات فرهنگی و اجتماعی ناحیه مهرگان کدک، از ورود اسلام تا سال 350ق»، فرهنگ ایلام، شماره 18و19: 87 ـ 93.
طبری، محمد بن ­جریر (1375)، تاریخ­ طبری، جلدهای: 5، 8 و 11 ـ 16، ترجمه: ­ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارت اساطیر، چاپ پنجم.
قدامة بن جعفر (1370)، کتاب الخراج، ترجمه و تحقیق: حسین قره‌چانلو، تهران: انتشارات البرز.
قره­چانلو، حسین (1380)، جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، تهران: سمت.
 ـــــ (1360)، «استان ایلام و عیلام؛ پژوهشی در جغرافیای تاریخی ماسبذان و مهرجانقذق»، مجله علمی ـ پژوهشی مقالات و بررسی‌ها، دفتر 35و36: 31 ـ 52.
قزوینی، زکریا بن­ محمد بن­ محمود (1373)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه: میرزا جهانگیر قاجار، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اوّل.
قمی، حسن بن­ محمد بن ­حسن (1385)، تاریخ قم، ترجمه­ حسن ­بن ­علی بن ­عبدالملک قمی، تصحیح: محمدرضا انصاری ­قمی، قم: انتشارات کتابخانه بزرگ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ اوّل.
کامبخش فرد، سیف‌الله (1368)، شهرهای ایران، گردآورنده: محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی.
کریمی، بهمن میرزا (1329)، راه­های باستانی و پایتخت­های غرب ایران، تهران.
لسترنج، گای (1377)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه: محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
گردیزی، ابی­سعید عبدالحی ­بن ­الضحاک ­بن ­محمود (1363)، تاریخ ­گردیزی (زین ­الأخبار)، محقق: ­عبدالحی­حبیبی، تهران: انتشارات دنیای کتاب، چاپ اوّل.
لک‌پور، سیمین (1389)، کاوش‌ها وپژوهش‌های باستان­شناسی دره­شهر (سیمره)، تهران: انتشارات پازینه، چاپ اوّل.
گیلانی، نجم‌الدین­ و علی­اکبر کجباف (1393)، «تحلیل مقاومت­های هرمزان مهرگانی در برابر اعراب مسلمان»، فرهنگ ایلام، دوره 15، شماره 44و45: 125 ـ 137.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1893م)، التنبیه و الاشراف،مصر: نشر دار الصاوی، نشر قاهره.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن ­احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، تطبیق و تنظیم: علی­نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقدسی، مطهر بن طاهر (1374)، آفرینش و تاریخ، ترجمه: محمد شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
مارکورات، یوزف (1373)، ایرانشهر برمبنای جغرافیای موسی خورونی، ترجمه: دکترمریم میراحمدی، تهران: نشر اطلاعات.
مؤلف ناشناخته (1423ق)، حدود العالم من المشرق الی المغرب، محقق: یوسف الهادی، قاهره: نشر دار الثقافیة للنشر، چاپ اوّل.
ملایری، محمدمهدی (1379)، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصرساسانی به عصر اسلامی، ج2، تهران: انتشارات توس.
منجم، اسحاق بن حسین (1408ق)، آکام المرجان فی ذکر المدائن المشهورة فی کل مکان، بیروت: عالم الکتب.
یاقوت­حموى، یاقوت بن عبدالله (1995م)، معجم البلدان، 7جلد، بیروت: انتشارات دار صادر، چاپ دوم.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (1356)، البلدان، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ اوّل.
Stein, sir Aurel, K.C.I.E. (1940), old Routes of western iran, Narrative of an Archaeological Journey Carried Out and Recorded, Antiquities examined, described and illustrated with the assistance of Fred. H. Andrews, O.B.E, London.
Morony, M. (2006), IRAQ i. IN THE LATE SASANID AND EARLY ISLAMIC ERAS, Encyclopaedia Iranica, Vol. XIII, Fasc. 5, pp. 543-550.
Morony,M.G. (1982), Continuity and Change in the Administrative Geography of Late Sasanian and Early Islamic al-Iraq, Iran, vol 20, The British of Persian Studies,London, pp. 1-49.