تحلیل و بررسی اندیشه‌های محمدحسن خان اعتمادالسلطنه(بر اساس کتاب روزنامه خاطراتِ او)

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای رشته تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه لرستان

10.22034/skh.2019.4925

چکیده

محمد حسن­خان اعتمادالسلطنه، یکی از تاریخ‌­نگاران عصر قاجار است. او چون به دربار شاه راه داشت، نکته‌های قابل توجهی از زندگی رجال، وضع اجتماعی، زدوبندهای سیاسی و مسائل پشت پرده را در کتابی به نام روزنامه خاطرات آورده است. از آنجا که تردید است در اینکه سایر آثار موسوم به او نوشته­ خود او باشند، بنابراین در این مقاله، برای شناخت اندیشه­های اعتمادالسطنه، روزنامه خاطرات که نوشته­ اوست، مورد توجه قرار دارد.
یافته­های این پژوهش، بر اساس روش تاریخی و توصیف و تحلیل اندیشه­های اعتمادالسلطنه در کتاب روزنامه خاطرات به دست آمده و حاکی از آن است که او با وجود آشنایی با تمدن غرب و رواج روشنگری در ایران، در زمینه اندیشه اجتماعی، دیدگاهی سنّتی داشته است؛ به‌طوری­که اندیشه­های وی در مورد شاه، این بود که او سایه خداوند بر روی زمین است. اعتمادالسلطنه، در زمینه سیاسی، مخالف هرگونه دگرگونی و تغییر است و هرنوع اصلاحی را در چارچوب حفظ وضع موجود می­داند. افکار سیاسی او در زمینه قانون، حکومت استبدادی، حکومت مذهبی و اعطای آزادی به مردم، از جمله نمونه­هایی است که او در آنها این اندیشه خود را نشان می­دهد. از طرفی، اندیشه‌های وی در حیطه اقتصاد نیز به افزایش ثروت، درآمدزایی، صرفه‌جویی و عدم خروج سرمایه از مملکت منجر شد که در این مقاله، به تحلیل و تبیین این موارد می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and study of the ideas of Mohammad Hassan Khan Etemad-al-Saltana (Based on his book: Memories journal)

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Zehabi 1
  • Akram Karamali 2
1 PhD Student in History of Iran after Islam, University of Isfahan
2 PhD student in post-Islamic Iranian history, Lorestan University
چکیده [English]

Mohammad Hassan khan Etemad-al-Saltane is one of the historians of the Qajar era. Whereas he was in shah court, he has gathered significant points of politician’s life, social situation, political jobberies and hidden issues in a book as the name Memories journal. whereas it is doubtful whether other works called by him are his own writings or not, in this article, to identify the thoughts of Etemad-al-Saltana, Memories journal is considered.
The findings of this study are based on the historical method and the description and analysis of Etemad-al-Saltana's ideas in the book of Memories journal and indicate that despite his familiarity with Western civilization and the prevalence of Enlightenment in Iran, in the field of social thought, he has a traditional viewpoint. As his thought on the king was that Shah is the shadow of God on earth. Etemad-al-Saltana, in the political field, disagree any change and considers any reform as maintaining the present situation. His political views on the law, dictatorial rule, religious rule, and the granting of liberty to the people are some of the examples in which he expresses this idea. On the other hand, his ideas in the field of economics also led to an increase in wealth, income, savings and no outflow of capital from the country, which in this article, we will analyze and explain these cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Etemad-al-Saltana
  • Economy
  • Culture
  • Politics
  • Religion
  • Memories journal
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1345)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
ـــــ (1363)، تاریخ منتظم ناصری، 3 جلد، به تصحیح: محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
ـــــ (1363)، چهل سال تاریخ ایران، 2جلد، به کوشش: ایرج افشار، تهران: اساطیر.
ـــــ (1367)، مرآت البلدان، 3 جلد، با تصحیحات و حواشی و فهارس، به کوشش: عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: دانشگاه تهران.
ـــــ (1307)، قانون تسهیل ساختن طرق و شوارع، تهران: بی‌نا.
ـــــ (1307)، (ترجمه و تألیف)، کاداستره (ممیزی املاک و نواحی و تعداد نفوس)، طهران: دار الطباعة.
ـــــ (1348)، خلسه، به کوشش: محمود کتیرائی، تهران: طهوری.
افراسیابی، بهرام (1368)، شاه ذوالقرنین و خاطرات ملیجک، طهران: سخن.
افضل الملک، غلامحسین (1361)، افضل التواریخ، به کوشش: منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
امین الدوله (1355)، خاطرات سیاسی امین الدوله، به کوشش: حافظ فرمان‌فرمائیان، تهران: امیرکبیر.
آرین‌پور، یحیی (1354)، از صبا تا نیما (تاریخ 150 سال ادب فارسی)، 2جلد، تهران: جیبی و فرانکلین.
بامداد، مهدی (1371)، رجال ایران، ج3، تهران: زوار، چاپ چهارم.
تاج السلطنه (1361)، خاطرات تاج السلطنه، به کوشش: منصوریه اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
تیموری، ابراهیم (1361)، تحریم تنباکو یا اوّلین مقاومت منفی در ایران، تهران: جیبی.
چرچیل، جورج پ (1369)، فرهنگ رجال قاجار، ترجمه: غلامحسین میزا صالح، تهران: زرین.
حبیب­آبادی، معلم (بی­تا) و میرزا محمدعلی، مکارم­ الآثار در احوال ­رجال ­دو قرن 13و14هجری، جلد 5، اصفهان: اداره کل فرهنگ و هنر اصفهان.
خان ملک ساسانی (بی­تا)، سیاستگران دوره قاجار، 2 جلد، تهران: بابک.
روزنامه‌های شرف و شرافت (1363)، با مقدمه و فهارس: جواد صفی‌نژاد، تهران: یساولی.
کاساکوفسکی، و.ا (1355ش)، خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه: عباسقلی جلی، تهران: کتاب‌های سیمرغ.
کهن، گوئل (1363)، تاریخ سانسور مطبوعات در ایران، جلد 1، تهران: انتشارات آگاه.
متولی حقیقی، یوسف (1381)، وزیر تاریخ‌نگار: پژوهشی پیرامون زندگانی، آثار و شیوه تاریخ‌نگاری محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، مشهد: محقق.
نوایی، عبدالحسین (1369)، ایران و جهان از قاجاریه تا پایان عهد ناصری، تهران: نشر هما.