انعکاس‌ و مقایسة مؤلفه‌های هویّت شیعی در محتوای سیره‌ها و رساله‌های تاریخی ـ اسماعیلی دوران فاطمیان

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی‌دکترای تاریخ اسلام دانشگاه لرستان‌

2 استادیار تاریخ اسلام دانشگاه لرستان.

3 استادیار تاریخ اسلام دانشگاه لرستان

4 دانشیار تاریخ ایران اسلامی دانشگاه لرستان

10.22034/skh.2021.5169

چکیده

فاطمیان، ‌ازدولت‌های بزرگ شیعی‌است که در اواخر قرن سوم هجری در شمال آفریقا شکل‌گرفت، این‌دولت در گسترش فرهنگ و تمدن‌اسلامی، تعالیم شیعی، آشکارکردن مظاهر و مؤلفه‌های هویّت شیعه در مغرب ومصر، نقش غیرقابل انکاری ایفا کرد. یکی از راه‌های، پی‌بردن به میزان توجه به مؤلفه‌های هویّت شیعی این دولت، بررسی محتوایی منابع اصلی تاریخی است که در آن زمان به نگارش درآمده است. درمیان منابع تاریخی اسماعیلی فاطمیان‌، سیره‌ها و رساله‌ها دارای اهمّیّت زیادی است و از منابع اصلی به شمار می‌روند.مسئلة اصلی پژوهش پاسخ به این سؤال بوده است: در محتوای سیره‌هاورساله‌های نگاشته شده در دولت فاطمیان به چه میزان مؤلفه‌های هویّت شیعه انعکاس داشته‌است؟پژوهش حاضر با هدف توصیف انعکاس مؤلفه‌ها و نمادهای مرتبط با هویّت شیعی در محتوای سیره‌ها و رساله‌های دوران فاطمیان انجام شده‌است. بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا،(سه سیره و دو رساله)، مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته‌است. بر اساس یافته پژوهش، مؤلفه‌های هویّت شیعی فاطمیان در محتوای همة سیره‌ها و رساله‌های بررسی شده بطور یکسان و به میزان زیادی مورد توجه و تکرار قرار نگرفته‌اند و فقط در برخی از این کتب مانند؛ مجموع رسایل کرمانی و سیره ابن جوذر، این مؤلفه‌ها انعکاس بیشتری داشته‌اند. بیشترین میزان تکرار و بازتاب، مربوط به مؤلفه‌های مانند: امام‌علی(ع)، امام‌حسن(ع)، امام‌حسین(ع)، فاطمه‌الزهرا(س)، اهل بیت(ع) و کمترین میزان تکرار و انعکاس به مؤلفه‌های‌ مانند: اربعین، نیمة شعبان، مدارس‌شیعی، مساجد‌شیعی، شاعران‌شیعی، رجال‌شیعی، وکلای‌شیعی، سکه‌های‌شیعی، کتب اربعه، صحیفة سجادیه، مکاتب‌شیعی‌و ...، معطوف بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

aReflection and comparison between the components of Shiite identity in the historical-Ismaili Sira (biographies) and writings of the Fatimid period

نویسندگان [English]

  • Farhad parvaneh 1
  • Mojtaba Gerawand 2
  • Dariush nazari 3
  • Seyed Mahmoud shahrokhi 4
1 Student ‌ Doctor of Islamic History, Lorestan University ‌
2 Assistant Professor of Islamic History of Lorestan University.
3 Assistant Professor of Islamic History of Lorestan University.
4 Associate Professor of History of Islamic Iran, Lorestan University
چکیده [English]

The Fatimids are one of the great Shiite states that formed in North Africa in the late third century AH. This state played an undeniable role in the spread of Islamic culture and civilization, Shiite teachings, revealing the manifestations and components of Shiite identity in the Maghreb and Egypt. One way to find out how much attention is paid to the components of the Shiite identity in this government is to examine the content of the main historical sources that were written at that time. Among the Fatimid Ismaili historical sources, Sira and writings are very important and are among the main sources. The main research question is the answer to this question: How much the components of the Shiite identity reflected in the Sira and writings in the Fatimid state? The aim of this study is to describe the reflection of components and symbols related to Shiite identity in the Fatimid biographies and writings. For this purpose, using the method of content analysis, three Sira and two writings have been analyzed. According to the research findings, the components of the Fatimid Shiite identity in all studied Sira and writings have not been considered and repeated in the same way and to a large extent and only in some of these books, such as: Kermani's writings and Ibn Jawzar's Sira, these components have been more reflected. The highest rate of repetition and reflection is related to components such as: Imam Ali, Imam Hassan, Imam ‌ Hussein, Fatemeh Zahra , Ahl al-Bayt (PBUT) and the lowest rate is related to components such as: Arbaeen, Nimeh Sha'ban, Shiite schools, Shiite mosques , Shiite poets, Shiite Rijal, Shiite lawyers, Shiite coins, Four books, Sahifa Sajjadieh, Shiite schools, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimids
  • Shiite identity
  • Sira
  • writings
  • Identity components

منابع و ماخذ

کتاب ها:

ابن‌منظور، جمال‌الدین ابوالفضل(1996م)، لسان‌العرب، تصحیح امین‌ محمد‌ عبدالوهاب‌ و محمدالصادق العبیدی، بـیروت: داراحیاء التراث العربی.
جوذری، ابی علی منصور(1954م)، سیره الاستاد جوذری(ابن جوذر)، تحقیق؛ محمد کامل حسین، محمد عبدالهادی، مصر: دارالکفر العربی، مطبعه الاعتماد، بی‌تا.
دفتری، فرهاد(1386)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.
دوورژه، موریس(1367)، روشهای علوم اجتماعی و انسانی، ترجمة نادر سالار زاده امیری، چاپ سوم؛ تهران: امیر کبیر.
سجستانی، ابویعقوب(1996م)، الافتخار، تحقیق مصطفی غالب، ناشر دارالاندلس للطباعه: النشر و التوزیع.
سرمد، زهره و همکاران(1386)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ چهاردهم، تهران: آگه.
سیف آزاد، عبدالرحمن(1368)، تاریخ خلفای فاطمی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
شهرستانی، ابوالفتح(1415ق)،ملل ونحل، بیروت: مؤسسه ناصرالثقافه.
شیخاوندی، داور(1369)؛ تکوین وتنفیذ هویّت ملّی؛ چاپ دوم؛ تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
شیرازی، المؤید فی الدین(1949م)، سیره المؤیدیه، ویراسته م.کامل حسین، قاهره.
کرمانی، حمیدالدین(1407ه)، مجموعه رسایل کرمانی، محقق؛ غالب مصطفی، ناشر؛ مجد، بیروت: لبنان.
معروفی یحیی و محمّدرضا یوسف زاده(1388)، تحلیل محتوا در علوم انسانی،چاپ اول، همدان: سپهر دانش.
نیشابوری، احمد بن ابراهیم(1936م)، رساله الاستتار الامام، مجلة دانشکده ادبیات دانشگاه مصر، جلد چهارم، بخش دوم.
الیمانی، محمد بن محمد(1936م)، سیره الحاجب جعفر، تصحیح و .ایوانف، مجله کلیه الاداب بالجامعه المصریه، قاهره.

مقالات:

جعفری، کریم(1384)، «سفرنامه‌ای به نام سیره الموید فی الدین» ، مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 99، دی و بهمن، صص 25-20.
چلونگر، محمدعلى،(1382)، «درآمدى بر تاریخ‌نگارى فاطمیان»، پایگاه مجلات تخصصى نور، نشریه:آینه پژوهش، بهمن و اسفند، شماره 84، ص27 تا 32.
خدایار ابراهیم و فتحی، اعظم،(1387)؛«هویّت ملّی در کتاب های درسی آموزش و پرورش مورد مطالعه: دورۀ متوسطه »، فصلنامۀ مطالعات ملّی؛ 35، س9، ش3، صص52-27.
سجادی، سیدجعفر(1384)، « نقدی بر نظریه پردازان مذهب باطنیه(حمیدالدین کرمانی)» ، مجله تحقیقات اسلامی، شماره یک و دو، صص 115-95.
ناصری طاهری، عبدالله(1384)، « دولت فاطمی و اندیشة مدنی با تکیه بر میراث مکتوب اسماعیلی » ، مجله آیینة میراث،سال پنجم، شماره اول و دوم، بهار و تابستان، صص 160-150.

پایان‌نامه‌ها:

برزو، محمد(1395)،« مأخذ‌شناسی منابع تاریخنگاری دولت فاطمیان مصر »؛ پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر سید ابوالفضل رضوی، تهران:دانشگاه خوارزمی.
تقی زاده، اکبر(1388)؛« ایران در کتاب های درسی دروۀ پهلوی اول»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران؛ دانشگاه شهید بهشتی/ بنیاد ایرانشناسی.
دهباشی، فاطمه(1390)، « نقش المؤید فی الدین شیرازی در تحولات سیاسی عصر فاطمیان»؛ پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر فاطمه جان‌احمدی، تهران:دانشگاه الزهراء.