بررسی آراء و افکار مادلونگ درباره فرقه اسماعیلیه از آغاز تا تأسیس دولت فاطمیان

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین

چکیده

اسماعیلیه از جمله فرق برجسته علمی، کلامی و فلسفی شیعی هستند که به دلیل کیفیت و ماندگاری تعالیم آنان در ادوار متعدد مورد مطالعه شرقشناسان واقع گردیده‌اند. تاریخ این فرقه به چند مرحله تقسیم شده است که دورۀ اول (تأسیس فرقه تا تشکیل آن در 297ق) مرحلۀ نضج گرفتن تعالیم آنان می‌باشد و در مقایسه با مراحل بعد اطلاعات کمتری نیز دربارۀ آن موجود است. مطالعات پیرامون این فرقه سیر متفاوتی را طی کرده و در این راستا همواره اسلام پژوهانی بوده‌اند که با تعصبات کمتر وروش علمی و مستند به آثار اسماعیلیه در مراکز تحقیقاتی غرب، سعی کرده‌اند شناخت علمی‌تر و واقعی‌تری از تاریخ و عقاید این فرقه بدست دهند. ازجمله مهّمترین محققان معاصر که آثار زیادی راجع به اسلام و جریانهای مختلف آن تألیف کرده است، ویلفرد مادلونگ می‌باشد. مقاله حاضر با روش تاریخی و با تکیه بر آثار و اندیشه‌های وی، سعی دارد دیدگاه این اسلام شناس معاصر را درباره تاریخ و تعالیم اسماعیلیه در مرحله دعوت قدیم تبیین کند. در نهایت از بررسی مجموعه دیدگاههای مادلونگ چنین برداشت می‌شود که آنان با عقاید و جهان‌بینی خاص خود، یک شاخه انحرافی از شیعه امامی‌اند و با ظهور خود فرقه‌گرایی و جنگ عقیدتی در اسلام را باعث شدند.

کلیدواژه‌ها


- آژند، یعقوب. 1368. نهضت قرامطه، تهران: میراث ملل.
- ادوارد، سعید.1371.شرق­شناسی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- ابن ندیم، محمدبن اسحاق.1366. فهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: امیرکبیر.
- ابن­کثیر، اسماعیل بن عمر. 1932. بدأ و نهایه، ج2، قاهره.
- اقبال، عباس.1311. خاندان نوبختی، تهران: زبان و فرهنگ ایران.
- بدوی، عبدالرحمن.1374. تاریخ اندیشه­های کلامی در اسلام، ج2، ترجمه حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
- بیهقی، ابوالفضل. 1374. تاریخ بیهقی، بتصحیح خلیل خطیب رهبر، ج1، تهران: مهتاب.
- بهمن­پور، محمدسعید. 1386. اسماعیلیان از گذشته تا حال، تهران: فرهنگ مکتوب.
- بغدادی، عبدالقادر بغدادی. 1367ق. فرق بین فرق، مصر: مکتب نشر ثقافه اسلامیه.
- تامر، عارف. 1377. اسماعیلیان و قرامطه در تاریخ، ترجمه حمیرا زمرّدی، تهران: جامی.
-_______. 1978. اربع رسائل اسماعیلیه، لبنان، بیروت: منشورات دارالمکتبه حیاه.
- پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ.1363. اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام.
- جوینی، علاءالدین عطلاءالملک.1385. تاریخ جهانگشای جوینی، به تصحیح محمد قزوینی و سیدشاهرخ موسویان، تهران: دستان.
- خراسانی فدائی، محمدبن زیدالعابدین.1373. هدایت المومنین الطالبین، به تصحیح و اهتمام الکساندر سیمیونوف، تهران: اساطیر.
- دایره المعارف بزرگ اسلامی. 1377. ج8، مدخل اسماعیلیه، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- دخویه، ام.جی.1371. قرمطیان بحرین و فاطمیان، ترجمه محمدباقر امیرخانی، تهران: سروش.
- دفتری، فرهاد. 1375.تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: فرزان.
- رازی‌، احمد ابوحاتم‌. ۱۳۹۲ق‌/۱۹۷۲م‌. زینة: همراه‌ غلو و فرق‌ غالیة فی‌ اسلام‌، بغداد: دارواسط للنشر.
- سجستانی، ابویعقوب. 1358. کشف محجوب، با مقدمه هانری کُربن، تهران: طهوری.
- شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم.1362. ملل و نحل، ج1، تحریر مصطفی خالقداد هاشمی، مقدمه و حواشی سید محمدرضا جلالی نائینی، تهران: اقبال.
- غالب، مصطفی. 1981. الامامه والقائم السیاسه، بیروت: مکتب الهلال.
- قبادیانی، ناصرخسرو. 1348. وجه دین، تهران: طهوری.
- قطب، محمد.1999. المستشرقون و الاسلام، قاهره: مکتب وهبه.
- طبری، محمد بن جریر. 1375. تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- کرمر، جوئل. ال. 1375. احیای فرهنگی در عهد آل بویه: انسان گرایی در عصر رنسانس اسلامی، ترجمه محمدسعید جنائی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- لوئیس، برنارد.1362. تاریخ اسماعیلیان، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: توس.
_________.1371. فدائیان اسماعیلی، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
- مادلونگ، ویلفرد.1387. مکتبها و فرقه­های اسلامی در سده­های میانه، ترجمه جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
- _________.1381. فرقه­های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران: اساطیر.
- محقق، مهدی.1382. اسماعیلیه، تهران: اساطیر.
- متحدّه، روی پرویز. 1388.اوضاع اجتماعی در دوره آل بویه: وفاداری و رهبری در جامعه اسلامی سده­های نخستین، ترجمه محمدرضا مصباحی و علی یحیایی، مشهد: خانه آبی.
- مینوی، مجتبی. 1369. تاریخ و فرهنگ: عمردوباره، ج3، تهران: خوارزمی.
- مقریزی‌، احمد. ۱۳۸۷ق‌/۱۹۶۷م‌.اتعاظ الحنفاء، به‌کوشش‌ جمال‌الدین‌ شیال‌، قاهره‌،
- نوبختی، حسن بن موسی.بی­تا. فرق الشیعه، ترجمه محمدجواد مشکور، تهرا: چاپخانه ارتش.
- همدانی، رشیدالدین فضل الله.1387. جامع التواریخ (تاریخ اسماعیلیان)، تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
-مقالات
احمدوند، عباس، «گذری بر مطالعات شیعی در غرب»، مقالات و بررسیها، دفتر 63، تابستان 77، صص 83-153.
مادلونگ، ویلفرد، «نظرگاههای کلام اسماعیلیه»، ترجمه علی­اصغر شیری، کلام و اندیشه‌های کلامی، شماره 49، مرداد و شهریور 1372، صص 105-97.
_________، «ابویعقوب سجستانی و برزخ»، ترجمه سید عبدالله انوار، نامه انجمن، شماره4، زمستان 1390، صص 68-49.
_________.1382. فاطمیان و قرامطه بحرین در کتاب تاریخ و اندیشه­های اسماعیلی در سده­های میانه، به کوشش فرهاد دفتری، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: فرزان.
نصر، سیدحسین، «فلسفه»، دایره المعارف جهان نوین اسلام. سرویراستار جان. ال. اسپوزیتو، ج3، ترجمه حسن طارمی راد، مهدی دشتی و محمد دشتی، تهران: کنگره، کتاب مرجع، 1391، صص37-529.
Madelung, Wilfered .1978. Encyclopaedia Of  Islam: KARMATI entrance, New edition: Leiden E.J.Brill, Vol IV, 660-665.
.___________1978.  Encyclopaedia of  Islam, ISMAILYYA entrance, Edited By E.J. Brill, NewYourk, Vol IV, pp 198-206؛ Hamdan Gharmat XI, pp 634-35.
________________.1961. Das Imamat in der Fruhen ismailischem Lehere, Der Islam, Vol XXXVII.